برای اجرا گذاشتن مهریه به کجا باید مراجعه کرد؟

برای اجرای مهریه، زوجه ابتدا باید به دفترخانه محل ثبت عقد مراجعه کرده و درخواست صدور اجراییه نماید. در صورتی که امکان وصول مهریه از طریق اداره ثبت اسناد و املاک فراهم نشود یا مهریه از نوع عندالاستطاعه باشد، مسیر بعدی مراجعه به دادگاه خانواده و پیگیری حقوقی است.

مهریه، که به موجب عقد نکاح بر ذمه زوج مستقر می شود، از جمله حقوق مالی مهم و غیرقابل انکار زوجه است. آگاهی از فرآیندهای قانونی و مراجع صالح برای مطالبه و اجرای این حق، برای زنان از اهمیت بالایی برخوردار است. پیچیدگی های حقوقی و اداری، عدم شناخت دقیق مراحل و مدارک مورد نیاز، می تواند فرآیند وصول مهریه را طولانی و دشوار سازد.

این مقاله به منظور ارائه راهنمایی جامع و تخصصی برای کلیه افرادی که با موضوع اجرای مهریه سروکار دارند، تدوین شده است. هدف، شفاف سازی مراحل قانونی، تبیین مدارک لازم، تشریح هزینه ها و پاسخگویی به سوالات متداول در این زمینه است تا خوانندگان بتوانند با دیدی روشن و آگاهانه، نسبت به احقاق حق خود اقدام کنند. از تعریف بنیادین مهریه تا جزئیات اجرایی در مراجع مختلف، کلیه ابعاد این موضوع مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

اجرای مهریه چیست؟ تبیین مفاهیم و ضرورت آن

اجرا گذاشتن مهریه، فرآیند حقوقی و اداری است که به موجب آن، زوجه (زن) با استناد به سند رسمی ازدواج، حق مالی خود (مهریه) را از زوج (مرد) مطالبه می کند و در صورت عدم پرداخت داوطلبانه، از طریق مراجع قانونی اقدام به وصول آن می نماید. این فرآیند صرفاً به معنای درخواست مهریه نیست، بلکه شامل تمامی اقدامات رسمی از قبیل صدور اجراییه، توقیف اموال، ممنوع الخروجی و سایر تدابیر قانونی برای تضمین و وصول این حق مالی است.

مهریه، بلافاصله پس از وقوع عقد نکاح، بر ذمه زوج مستقر می شود و زوجه می تواند هر زمان که اراده کند، آن را مطالبه نماید. این حق مالی، نه تنها پشتوانه اقتصادی زن محسوب می شود، بلکه به عنوان یکی از آثار شرعی و قانونی عقد ازدواج، برای حفظ کرامت و استقلال مالی زن در نظر گرفته شده است. ضرورت اجرای مهریه، زمانی پررنگ می شود که زوج به تعهد خود در پرداخت مهریه عمل نکرده و زوجه مجبور به استفاده از ظرفیت های قانونی برای وصول آن می شود. نتایج موفقیت آمیز این فرآیند می تواند شامل توقیف اموال منقول و غیرمنقول زوج، دریافت وجه نقد مهریه، یا توافق بر پرداخت اقساطی آن باشد.

مسیرهای قانونی مطالبه و اجرای مهریه: گام به گام تا احقاق حق

مطالبه و اجرای مهریه در نظام حقوقی ایران، از دو مسیر اصلی قابل پیگیری است که هر یک دارای مراحل و شرایط خاص خود هستند:

مسیر اول: اولویت با اداره ثبت اسناد و املاک

بر اساس ماده ۱۱۳ قانون برنامه ششم توسعه، مطالبه مهریه تا میزان ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی (یا معادل آن) در ابتدا از طریق اداره ثبت اسناد و املاک صورت می گیرد و دادگاه ها نیز مکلف به رعایت این اولویت هستند. این مسیر معمولاً کم هزینه تر و سریع تر از مسیر قضایی است، مشروط بر اینکه زوج دارای اموال قابل توقیف باشد.

گام اول: مراجعه به دفترخانه ثبت ازدواج

اولین قدم برای به اجرا گذاشتن مهریه، مراجعه زوجه به دفترخانه ازدواجی است که عقد نکاح در آن به ثبت رسیده است. این اقدام برخلاف تصور رایج، نیازی به مراجعه مستقیم به دادگاه خانواده ندارد. در این مرحله، زوجه با ارائه مدارک لازم، درخواست صدور اجراییه مهریه را مطرح می نماید.

• توضیح کامل: چرا باید ابتدا به دفترخانه مراجعه کرد و نه مستقیماً دادگاه؟

  همانطور که پیش تر اشاره شد، طبق قانون، زن برای مطالبه مهریه باید ابتدا به دفترخانه محل وقوع عقد مراجعه کند. این رویکرد به دلیل تسهیل فرآیند و کاهش بار پرونده ها در دادگستری اتخاذ شده است. در صورتی که مهریه از طریق اداره ثبت قابل وصول نباشد، آنگاه زوجه می تواند به دادگاه مراجعه نماید.

• مدارک لازم در این مرحله:

  برای درخواست صدور اجراییه در دفترخانه، مدارک زیر ضروری است:

  • اصل و کپی سند ازدواج (عقدنامه)
  • اصل و کپی شناسنامه زوجه
  • اصل و کپی کارت ملی زوجه
  • گواهی ثبت نام در سامانه ثنا (ابلاغ الکترونیک قضایی)
• نحوه و فرم درخواست صدور اجراییه مهریه:

  در دفترخانه، زوجه فرم مخصوص درخواست صدور اجراییه را تکمیل و امضا می کند. سردفتر پس از احراز هویت و بررسی مدارک، اجراییه را صادر و به اداره اجرای اسناد رسمی (اداره ثبت) ارسال می نماید. اجراییه به منزله دستور رسمی برای وصول مهریه است.

• نکته مهم: اگر دفترخانه تغییر مکان داده باشد، چگونه نشانی جدید را پیدا کنیم؟

  در صورتی که دفترخانه محل ثبت عقد تغییر مکان داده باشد، می توان با مراجعه به وب سایت کانون سردفتران و دفتریاران یا تماس با شماره های مربوطه، نشانی جدید آن را استعلام کرد. همچنین، ادارات ثبت اسناد و املاک نیز می توانند در این زمینه راهنمایی کنند.

• نکته مهم: آیا نیاز به گواهی بکارت است؟

  خیر، برای مطالبه مهریه در هیچ مرحله ای (چه از طریق دفترخانه و چه از طریق دادگاه) نیاز به ارائه گواهی بکارت نیست و این موضوع هیچ ارتباطی به حق مطالبه مهریه ندارد.

گام دوم: پیگیری در اداره اجرای مهریه (اداره ثبت اسناد)

پس از صدور اجراییه توسط دفترخانه، پرونده به اداره اجرای اسناد رسمی مربوطه در اداره ثبت اسناد و املاک ارسال می شود. در این مرحله، زوجه باید پیگیری های لازم را در اداره ثبت انجام دهد.

• مراحل تشکیل پرونده اجرایی در اداره ثبت:

  پس از وصول اجراییه از دفترخانه، یک پرونده اجرایی در اداره ثبت تشکیل می شود. به زوج ابلاغ می شود که ظرف مدت 10 روز نسبت به پرداخت مهریه یا معرفی اموال اقدام کند. در صورت عدم پرداخت، زوجه می تواند درخواست توقیف اموال را بدهد.

• درخواست استعلام اموال زوج:

  زوجه می تواند از اداره ثبت درخواست کند تا برای شناسایی اموال زوج، از مراجع مختلف استعلام به عمل آید. این استعلام ها می تواند شامل موارد زیر باشد:

  • بانک ها: برای شناسایی حساب های بانکی و موجودی آن ها.
  • خودرو: از راهنمایی و رانندگی برای شناسایی وسایل نقلیه به نام زوج.
  • ملک: از اداره ثبت اسناد و املاک برای شناسایی املاک و مستغلات.
  • سهام: از سازمان بورس و اوراق بهادار برای شناسایی سهام و اوراق مشارکت.
  • جواز کسب: برای شناسایی مشاغل و فعالیت های اقتصادی.
• نحوه و شرایط درخواست ممنوع الخروجی زوج:

  در صورتی که زوج از پرداخت مهریه استنکاف ورزد و اموال کافی برای توقیف وجود نداشته باشد، زوجه می تواند از طریق اداره ثبت یا دادگاه، درخواست ممنوع الخروجی زوج را مطرح کند. این اقدام برای تحت فشار قرار دادن زوج جهت پرداخت مهریه صورت می گیرد.

• توقیف اموال: چه اموالی قابل توقیف هستند؟

  هرگونه مال منقول و غیرمنقول که به نام زوج باشد و جزو مستثنیات دین محسوب نشود، قابل توقیف است. این اموال می تواند شامل حساب های بانکی، خودرو، ملک، سهام، حقوق و مزایای استخدامی (در صورت وجود شرایط قانونی) باشد. توقیف اموال به این معناست که زوج دیگر حق انتقال یا معامله آن اموال را ندارد و اداره ثبت می تواند پس از ارزیابی، نسبت به مزایده و فروش آن ها برای پرداخت مهریه اقدام کند.

مطابق ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، هر مال منقول و غیرمنقول که به نام زوج باشد و جزو مستثنیات دین محسوب نگردد، قابلیت توقیف به منظور وصول مهریه را دارد.

• مستثنیات دین: توضیح دقیق ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی:

  «مستثنیات دین» اموالی هستند که علی رغم بدهکاری، از توقیف برای پرداخت دین مستثنی شده اند تا مدیون بتواند به زندگی عادی خود ادامه دهد. این موارد به شرح زیرند:

  1. منزل مسکونی که عرفاً در شأن محکوم علیه در حالت اعسار او باشد.
  2. اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی لازم است.
  3. آذوقه موجود به قدر احتیاج محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفاً آذوقه ذخیره می شود.
  4. کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آنها.
  5. وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آنها و افراد تحت تکفلشان لازم است.
  6. تلفن مورد نیاز مدیون.
  7. مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت می شود، مشروط بر اینکه پرداخت اجاره بها بدون آن موجب عسر و حرج گردد و عین مستأجره مورد نیاز مدیون بوده و بالاتر از شأن او نباشد.

  تشخیص مصادیق مستثنیات دین بر عهده قاضی یا مسئول اجرای ثبت است.

• مراحل ارزیابی و مزایده اموال توقیفی:

  پس از توقیف اموال، اداره ثبت اقدام به ارزیابی کارشناسی آن ها می کند. پس از تعیین قیمت کارشناسی، اموال از طریق مزایده به فروش می رسند و مبلغ حاصل از آن به زوجه پرداخت می شود.

• چقدر صبر کنیم؟ چه زمانی اداره ثبت، پرونده را به دادگاه ارجاع می دهد؟

  در صورتی که ظرف مدت دو ماه (برای مطالبه مهریه) یا شش ماه (در مواردی که اموالی شناسایی نشده یا فرآیند اجرایی به نتیجه نرسیده باشد) اداره ثبت نتواند اموالی از زوج شناسایی یا توقیف کند، یا به هر دلیل فرآیند به بن بست برسد، اداره ثبت بنا به درخواست زوجه، گواهی عدم امکان وصول مهریه یا عدم شناسایی اموال را صادر می کند. با در دست داشتن این گواهی، زوجه می تواند برای مطالبه مهریه به دادگاه خانواده مراجعه نماید.

مسیر دوم: مراجعه به دادگاه خانواده (بعد از ثبت یا در موارد خاص)

مسیر دادگاه خانواده، در برخی موارد مکمل مسیر ثبتی است و در موارد دیگر، به عنوان تنها راه حل برای وصول مهریه محسوب می شود.

چه زمانی باید به دادگاه مراجعه کرد؟

زوجه در حالات زیر می تواند مستقیماً یا پس از طی مسیر ثبتی، به دادگاه خانواده مراجعه کند:

• زمانی که از طریق ثبت نتوان اموالی را شناسایی یا توقیف کرد (با ارائه گواهی عدم امکان وصول از اداره ثبت).
• زمانی که مهریه «عندالاستطاعه» باشد؛ در این حالت، اثبات توانایی مالی زوج برای پرداخت مهریه بر عهده زوجه است و دادگاه باید در این خصوص رسیدگی کند.
• در صورت وجود اختلاف بر سر میزان، صحت یا سایر شرایط مهریه، که نیاز به رسیدگی قضایی و صدور حکم دارد.
• زمانی که زوجه از ابتدا قصد مطالبه نفقه و اجرت المثل را در کنار مهریه دارد.

گام اول: ثبت دادخواست در سامانه ثنا و دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

برای شروع فرآیند قضایی، زوجه باید دادخواست مطالبه مهریه را تنظیم و از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به دادگاه خانواده ارائه دهد.

• مدارک لازم:

  مدارک مورد نیاز برای ثبت دادخواست در دادگاه، مشابه مدارک لازم برای مراجعه به دفترخانه است، از جمله:

  • اصل و کپی سند ازدواج (عقدنامه)
  • اصل و کپی شناسنامه زوجه
  • اصل و کپی کارت ملی زوجه
  • گواهی ثبت نام در سامانه ثنا (الزامی است)
  • در صورت وجود گواهی عدم امکان وصول از اداره ثبت
  • در صورت داشتن وکیل، وکالتنامه معتبر
• نحوه تنظیم و ثبت دادخواست مطالبه مهریه:

  تنظیم دادخواست باید با دقت و وضوح کامل صورت گیرد و در آن خواسته (مطالبه مهریه) به طور دقیق و با ذکر مبلغ مشخص شود. دفاتر خدمات الکترونیک قضایی در این زمینه راهنمایی های لازم را ارائه می دهند.

گام دوم: مراحل دادرسی و صدور حکم در دادگاه خانواده

پس از ثبت دادخواست، فرآیند دادرسی در دادگاه خانواده آغاز می شود.

• ابلاغ دادخواست به زوج:

  دادخواست از طریق سامانه ثنا به زوج ابلاغ می شود و وی فرصت دارد تا پاسخ و دفاعیات خود را ارائه کند.

• جلسه رسیدگی و دفاعیات طرفین:

  دادگاه جلسه ای برای رسیدگی به پرونده تشکیل می دهد که در آن طرفین یا وکلای آن ها می توانند دفاعیات خود را مطرح کنند. در این جلسات، دادگاه به ادله و مستندات هر دو طرف گوش داده و آن ها را مورد بررسی قرار می دهد.

• بررسی درخواست اعسار از پرداخت مهریه توسط زوج:

  چنانچه زوج توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند همزمان با رسیدگی به پرونده مهریه، دادخواست «اعسار از پرداخت مهریه» را به دادگاه ارائه دهد. در صورت اثبات اعسار، دادگاه حکم به تقسیط مهریه صادر می کند.

• صدور حکم دادگاه (نقش قانون ۱۱۰ سکه):

  پس از بررسی های لازم، دادگاه حکم مقتضی را صادر می کند. طبق ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، اگر مهریه تا ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد، وصول آن مشمول مقررات ماده ۲ قانون اجرای محکومیت های مالی است، به این معنی که در صورت عدم پرداخت، امکان جلب زوج وجود دارد. اما در خصوص مازاد بر ۱۱۰ سکه، صرفاً ملائت (تمکن مالی) زوج ملاک پرداخت است و امکان جلب برای مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه وجود ندارد، مگر اینکه زوجه اموالی از زوج معرفی کند.

گام سوم: پیگیری اجرای حکم در واحد اجرای احکام دادگستری

پس از صدور حکم قطعی توسط دادگاه، پرونده به واحد اجرای احکام دادگستری ارجاع می شود تا حکم به مرحله اجرا درآید.

• چگونگی اجرای حکم دادگاه (توقیف اموال، ممنوع الخروجی):

  واحد اجرای احکام، با استناد به حکم دادگاه، اقدامات لازم برای توقیف اموال زوج و یا صدور دستور ممنوع الخروجی را انجام می دهد. فرآیند توقیف اموال و مزایده آن مشابه آن چیزی است که در اداره ثبت توضیح داده شد.

• تقسیط مهریه: شرایط و نحوه آن:

  در صورتی که دادگاه حکم به تقسیط مهریه صادر کرده باشد، زوج مکلف است مهریه را طبق اقساط تعیین شده پرداخت کند. معمولاً یک مبلغ به عنوان پیش پرداخت (پیش قسط) و سپس اقساط ماهانه تعیین می شود. عدم پرداخت اقساط نیز می تواند منجر به جلب زوج شود.

مدارک ضروری برای اجرای مهریه: چک لیست جامع

برای انجام فرآیند اجرای مهریه، چه از طریق ثبت و چه از طریق دادگاه، ارائه مدارک معتبر و کامل از اهمیت بالایی برخوردار است. در ادامه، چک لیست جامعی از این مدارک ارائه می شود:

1. اصل و کپی عقدنامه (سند ازدواج) یا رونوشت معتبر: این مهمترین سند برای اثبات حق مهریه است. در صورت عدم دسترسی به اصل عقدنامه، می توان رونوشت آن را از دفترخانه محل ثبت عقد دریافت کرد.
2. اصل و کپی شناسنامه زوجه: برای احراز هویت متقاضی.
3. اصل و کپی کارت ملی زوجه: برای احراز هویت و تکمیل اطلاعات.
4. گواهی ثبت نام در سامانه ثنا: (سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی) از الزامات شروع هر اقدام حقوقی و قضایی است.
5. در صورت داشتن وکیل: وکالتنامه معتبر وکیل دادگستری.
6. مدارک شناسایی اموال زوج (اختیاری اما بسیار کمک کننده): هرگونه اطلاعات یا سند که نشان دهنده دارایی های زوج (مانند سند ملک، مشخصات خودرو، شماره حساب بانکی و غیره) باشد، می تواند فرآیند شناسایی و توقیف اموال را تسریع بخشد.

تحلیل هزینه های اجرای مهریه: شفاف سازی گام به گام

هزینه های مربوط به اجرا گذاشتن مهریه بسته به مسیری که زوجه انتخاب می کند (ثبت یا دادگاه) متفاوت است. آگاهی از این هزینه ها برای برنامه ریزی مالی و تصمیم گیری آگاهانه ضروری است.

هزینه ها از طریق اداره ثبت

هزینه اصلی در این مسیر، «نیم عشر دولتی» است.
نیم عشر دولتی (۵ درصد از کل مهریه): این مبلغ به عنوان هزینه اجرای مهریه از طریق اداره ثبت دریافت می شود. نکته مهم این است که این هزینه معمولاً پس از وصول مهریه، از مبلغ مهریه وصول شده از زوج کسر و به حساب دولت واریز می گردد. به عبارت دیگر، در ابتدای کار، زوجه نیازی به پرداخت این مبلغ ندارد، مگر در موارد خاص و تحت شرایطی که قانون تعیین می کند. در صورتی که زوجه مهریه را ببخشد یا با زوج صلح کند و فرآیند اجرایی متوقف شود، از او نیم عشر دولتی دریافت نخواهد شد. در نهایت این هزینه نیز از زوج قابل مطالبه است.

هزینه ها از طریق دادگاه

در مسیر دادگاه، هزینه ها شامل موارد دیگری است.
هزینه دادرسی: این هزینه بر اساس مبلغ مهریه و درصدهای قانونی در مراحل مختلف دادرسی (بدوی، واخواهی، تجدید نظر) محاسبه می شود.

• در مرحله بدوی: تا مبلغ دویست میلیون ریال معادل دو و نیم درصد (۲.۵%) و مازاد بر آن معادل سه و نیم درصد (۳.۵%) بهای خواسته یا محکوم به.
• در مرحله واخواهی و تجدید نظر: معادل چهار و نیم درصد (۴.۵%) بهای خواسته یا محکوم به.

امکان درخواست اعسار از هزینه دادرسی برای زوجه: اگر زوجه توانایی پرداخت هزینه دادرسی را نداشته باشد، می تواند همزمان با طرح دعوای مطالبه مهریه، دادخواست «اعسار از هزینه دادرسی» را نیز به دادگاه ارائه دهد. در صورت پذیرش اعسار، زوجه از پرداخت این هزینه ها معاف شده یا پرداخت آن به زمان وصول مهریه موکول می شود.

سایر هزینه ها:

• حق الوکاله وکیل (در صورت استفاده از وکیل).
• هزینه های کارشناسی (در صورت نیاز به ارزیابی اموال).
• هزینه های آگهی (در صورت لزوم انتشار آگهی مزایده اموال).
• هزینه های مربوط به استعلامات و نامه نگاری ها.

قانون جدید مهریه و الزامات حقوقی مرتبط (بروزرسانی 1404)

قوانین مربوط به مهریه در ایران در طول زمان دستخوش تغییراتی شده اند که آگاهی از آن ها برای هرگونه اقدام حقوقی ضروری است. آخرین بروزرسانی ها و نکات کلیدی حقوقی تا سال 1404 به شرح زیر است:

قاعده ۱۱۰ سکه: تبیین حدود مسئولیت کیفری و حقوقی

مهم ترین تغییر در قوانین مهریه، مربوط به قاعده ۱۱۰ سکه است که در ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ و ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مورد تاکید قرار گرفته است. بر این اساس:

• تا ۱۱۰ سکه: وصول مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی (یا معادل آن) مشمول مقررات ماده ۲ قانون اجرای محکومیت های مالی است. این بدان معناست که اگر زوج توانایی پرداخت این میزان مهریه را نداشته باشد، امکان جلب (حبس) او وجود دارد، مگر اینکه اعسار وی به اثبات برسد.
• مازاد بر ۱۱۰ سکه: در خصوص مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه، فقط ملائت (تمکن مالی) زوج ملاک پرداخت است. یعنی برای مطالبه مهریه بیش از ۱۱۰ سکه، زوجه باید توانایی مالی زوج برای پرداخت آن را به اثبات برساند. در این موارد، عدم پرداخت مهریه منجر به جلب و حبس زوج نخواهد شد، مگر اینکه زوجه اموالی از زوج معرفی کند که خارج از مستثنیات دین باشد.

تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه: تأثیر بر روند اجرا

نوع تعیین مهریه در عقدنامه، تأثیر بسزایی در روند و پیچیدگی های اجرایی آن دارد:

• مهریه عندالمطالبه: اکثریت مهریه ها به این صورت تعیین می شوند. به این معناست که زوجه هر زمان که بخواهد، می تواند مهریه خود را مطالبه کند و زوج مکلف به پرداخت آن است. در این حالت، بار اثبات عدم توانایی مالی (اعسار) بر عهده زوج است.
• مهریه عندالاستطاعه: در این نوع مهریه، وصول مهریه منوط به اثبات توانایی مالی زوج است. به عبارت دیگر، زوجه باید در دادگاه ثابت کند که زوج توانایی مالی برای پرداخت مهریه را دارد. این موضوع، روند دادرسی را طولانی تر و پیچیده تر می کند، زیرا بار اثبات توانایی مالی بر دوش زوجه است.

نحوه محاسبه مهریه به نرخ روز: سکه و غیر سکه ای

محاسبه مهریه به نرخ روز، برای حفظ ارزش واقعی آن در طول زمان، اهمیت زیادی دارد:

• برای سکه: اگر مهریه به صورت سکه (طلا) تعیین شده باشد، ارزش آن بر اساس قیمت روز سکه در زمان اجرای حکم محاسبه می شود. دادگاه ها معمولاً از نرخ های رسمی بانک مرکزی یا قیمت بازار آزاد استفاده می کنند.
• برای مهریه غیر سکه ای (وجه نقد یا مال دیگر): در صورتی که مهریه وجه نقد یا مال دیگری باشد، مطابق شاخص تورم بانک مرکزی (شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی)، ارزش آن از زمان وقوع عقد تا زمان پرداخت، به نرخ روز تعدیل و محاسبه می شود تا قدرت خرید آن حفظ شود.

وضعیت مهریه در شرایط خاص: طلاق، فوت و فسخ نکاح

وضعیت مهریه در پایان رابطه زناشویی یا در صورت فوت یکی از طرفین، دارای احکام متفاوتی است:

• مهریه بعد از طلاق: مهریه یک دین و حق مالی مستقل زن است. حتی پس از طلاق نیز، زوجه حق مطالبه تمام مهریه را دارد، مگر اینکه در زمان عقد یا پس از آن، به صورت رسمی و قانونی آن را بخشیده باشد (ابراء یا بذل). در طلاق رجعی، زوجه در مدت عده (حدود سه ماه)، علاوه بر مهریه، حق دریافت نفقه و در صورت فوت زوج، ارث را نیز دارد.
• مهریه در صورت فسخ نکاح: در صورت فسخ نکاح، اگر نزدیکی صورت نگرفته باشد، مهریه ساقط می شود. اما اگر نزدیکی واقع شده باشد، زوجه مستحق تمام مهریه است.
• مهریه در صورت فوت زوج: با فوت زوج، مهریه به عنوان یک بدهی بر عهده ورثه او قرار می گیرد و زوجه می تواند آن را از ماترک (اموال به جا مانده) زوج مطالبه کند. مهریه بر سایر دیون مقدم است و قبل از تقسیم ارث، باید پرداخت شود.

مهریه در عقد موقت (صیغه): ملاحظات قانونی

مهریه در ازدواج موقت (صیغه) نیز معتبر و قابل وصول است، اما شرایط خاص خود را دارد:

• لزوم تعیین مهریه: در عقد موقت، تعیین مهریه از شرایط صحت عقد است و بدون تعیین مهریه، عقد موقت باطل است.
• شرایط مطالبه: مانند عقد دائم، با وقوع عقد موقت، زوجه مالک مهریه می شود و می تواند آن را مطالبه کند.
• موارد خاص: در صورت بذل مدت از سوی زوج یا انقضای مدت عقد، اگر نزدیکی صورت گرفته باشد، زوجه مستحق تمام مهریه است. اگر نزدیکی صورت نگرفته باشد و زوج مدت را ببخشد، نصف مهریه به زن تعلق می گیرد.

مستثنیات دین: چه اموالی قابل توقیف نیستند؟

قانونگذار برای حمایت از زندگی حداقلی مدیون، اموالی را از شمول توقیف برای پرداخت بدهی (از جمله مهریه) مستثنی کرده است. این اموال که «مستثنیات دین» نامیده می شوند، بر اساس ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی تعیین شده اند و تشخیص مصادیق آن ها بر عهده قاضی یا مسئول اجرای ثبت است. آگاهی از این موارد، برای هر دو طرف پرونده مهریه حائز اهمیت است.

مستثنیات دین عبارتند از:

1. منزل مسکونی: منزلی که عرفاً در شأن محکوم علیه (زوج) در حالت اعسار او باشد و وی در آن سکونت دارد. این به معنای عدم توقیف منزل های لوکس یا متعدد نیست، بلکه منزل عرفی و در شأن است.
2. اثاثیه مورد نیاز زندگی: اثاثیه و لوازم خانگی که برای رفع حوائج ضروری محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی لازم است. این شامل لوازم ضروری زندگی می شود، نه کالاهای تجملی.
3. آذوقه و مایحتاج روزانه: آذوقه موجود به قدر احتیاج محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفاً آذوقه ذخیره می شود. این شامل مواد غذایی و مصرفی ضروری است.
4. کتب و ابزار علمی: کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آن ها. این بند برای اساتید، دانشجویان و محققان کاربرد دارد.
5. وسایل و ابزار کار: وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آن ها و افراد تحت تکفلشان لازم است. به عنوان مثال، ابزار کار یک صنعتگر یا وسیله نقلیه یک راننده تاکسی که با آن امرار معاش می کند، ممکن است جزو مستثنیات دین محسوب شود.
6. تلفن مورد نیاز مدیون: یک خط تلفن مورد نیاز شخص.
7. مبلغ ودیعه اجاره: مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت می شود، مشروط بر اینکه پرداخت اجاره بها بدون آن موجب عسر و حرج گردد و عین مستأجره مورد نیاز مدیون بوده و بالاتر از شأن او نباشد.

مستثنیات دین تضمین کننده حداقل های زندگی برای مدیون است تا در پی اجرای حکم، زندگی وی و خانواده اش دچار اختلال جدی نشود و کرامت انسانی وی حفظ گردد.

نکات حیاتی و توصیه های وکلای متخصص در پرونده های مهریه

اجرا گذاشتن مهریه، فرآیندی پیچیده و دارای جزئیات حقوقی فراوانی است که نیازمند دقت و آگاهی کامل است. در این مسیر، توصیه های وکلای متخصص می تواند راهگشا باشد:

• اهمیت مشاوره حقوقی با وکیل خانواده در تمام مراحل:

  با توجه به پیچیدگی های قوانین و رویه های قضایی، مراجعه و مشاوره با وکیل متخصص خانواده قبل از هر اقدامی، امری ضروری است. وکیل می تواند بهترین مسیر را بر اساس شرایط خاص پرونده شما (مانند نوع مهریه، وضعیت مالی زوج و مدارک موجود) پیشنهاد دهد و شما را در تمامی مراحل از تنظیم دادخواست تا اجرای حکم، همراهی کند. یک وکیل مجرب می تواند از اتلاف وقت و هزینه جلوگیری کرده و شانس موفقیت پرونده را به طور چشمگیری افزایش دهد.

• جمع آوری اطلاعات دقیق از اموال و دارایی های زوج قبل از اقدام:

  شناسایی و جمع آوری اطلاعات در خصوص اموال منقول و غیرمنقول زوج، حساب های بانکی، سهام، حقوق و مزایای استخدامی، جواز کسب و هرگونه دارایی دیگر، می تواند در فرآیند اجرای مهریه بسیار کمک کننده باشد. هرچه اطلاعات شما دقیق تر و کامل تر باشد، فرآیند توقیف اموال و وصول مهریه با سرعت و کارایی بیشتری پیش خواهد رفت.

• حفظ آرامش و پرهیز از اقدامات احساسی در طول فرآیند:

  پرونده های مهریه اغلب با تنش های عاطفی همراه هستند. با این حال، حفظ آرامش، اتخاذ تصمیمات منطقی و پرهیز از اقدامات احساسی می تواند به موفقیت پرونده کمک کند. تصمیمات حقوقی باید بر اساس واقعیت ها و مستندات قانونی گرفته شوند، نه بر مبنای هیجانات.

• لزوم صبر و پیگیری مستمر:

  فرآیند اجرای مهریه ممکن است زمان بر باشد. صبر و پیگیری مستمر از طریق مراجع قانونی، چه از طریق اداره ثبت و چه از طریق دادگاه، برای رسیدن به نتیجه مطلوب حیاتی است. عدم پیگیری می تواند منجر به طولانی شدن بی مورد پرونده یا حتی از دست رفتن فرصت های قانونی شود.

سوالات متداول (FAQ) – با پاسخ های کامل و کاربردی

۱. به اجرا گذاشتن مهریه چقدر طول می کشد؟

مدت زمان اجرای مهریه به عوامل متعددی از جمله مسیر انتخابی (ثبت یا دادگاه)، میزان همکاری زوج، وجود اموال قابل توقیف، پیچیدگی پرونده و حجم کار مراجع قضایی بستگی دارد. به طور تقریبی، مسیر ثبت در صورت وجود اموال قابل شناسایی و عدم مقاومت شدید زوج، می تواند از چند ماه تا یک سال به طول انجامد. مسیر دادگاه، به دلیل مراحل دادرسی، ابلاغ، رسیدگی به اعسار و تجدید نظر، معمولاً طولانی تر بوده و ممکن است از یک تا سه سال و گاهی بیشتر زمان ببرد. هرچه پرونده شفاف تر و مدارک کامل تر باشد، فرآیند سریع تر طی خواهد شد.

۲. آیا می توان مهریه را اینترنتی به اجرا گذاشت؟

بخش هایی از فرآیند اجرای مهریه به صورت الکترونیکی قابل انجام است، اما کل فرآیند خیر. ثبت نام در سامانه ثنا و ارسال دادخواست از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی (در مسیر دادگاه) یا پیگیری وضعیت پرونده از طریق سامانه های مربوطه (در مسیر ثبت و دادگاه) به صورت آنلاین امکان پذیر است. با این حال، مراجعه حضوری به دفترخانه ازدواج برای درخواست اجراییه اولیه و یا حضور در جلسات دادگاه (در مسیر قضایی) همچنان الزامی است.

۳. آیا زن می تواند پس از اقدام برای اجرای مهریه، آن را ببخشد یا مقدارش را تغییر دهد؟

بله، زن هر زمان که بخواهد، حتی در حین یا پس از فرآیند اجرایی، می تواند تمام یا بخشی از مهریه خود را ببخشد. این عمل حقوقی تحت عنوان «ابراء مهریه» یا «بذل مهریه» صورت می گیرد و باید به صورت رسمی و با تنظیم سند در دفاتر اسناد رسمی یا در دادگاه انجام شود تا از نظر قانونی معتبر باشد. پس از ابراء یا بذل، زن حق مطالبه مجدد آن بخش از مهریه را نخواهد داشت.

۴. عدم پرداخت مهریه چه عواقب قانونی می تواند برای مرد داشته باشد؟

عدم پرداخت مهریه می تواند عواقب قانونی متعددی برای زوج به همراه داشته باشد:

• توقیف اموال: توقیف هرگونه مال منقول و غیرمنقول زوج که جزو مستثنیات دین نباشد.
• ممنوع الخروجی: صدور دستور ممنوع الخروجی زوج از کشور تا زمان پرداخت مهریه یا تعیین تکلیف آن.
• جلب (حبس): در صورتی که مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه باشد و زوج توانایی پرداخت آن را داشته و از پرداخت استنکاف کند یا اعسار وی اثبات نشود، امکان صدور حکم جلب (حبس) برای وی وجود دارد.
• تقسیط مهریه: در صورت اثبات اعسار، دادگاه حکم به تقسیط مهریه می دهد و زوج مکلف به پرداخت اقساط می شود. عدم پرداخت اقساط نیز می تواند منجر به جلب مجدد شود.

۵. اگر مرد معسر باشد چه می شود؟

اگر مرد (زوج) دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه ارائه دهد و اعسار او اثبات شود، دادگاه حکم به تقسیط مهریه صادر می کند. در این حالت، زوج موظف است مهریه را طی اقساطی که دادگاه تعیین می کند (معمولاً با یک پیش قسط و اقساط ماهانه) پرداخت نماید. در صورت تقسیط مهریه، حکم جلب از بین می رود و ممنوع الخروجی نیز پس از پرداخت پیش قسط و چند قسط اول، با درخواست زوج قابل رفع است.

۶. چه اموالی را نمی توان بابت مهریه توقیف کرد؟

اموالی که جزو «مستثنیات دین» هستند، قابل توقیف برای پرداخت مهریه نیستند. این موارد شامل منزل مسکونی در شأن محکوم علیه، اثاثیه ضروری زندگی، آذوقه و مایحتاج روزانه، کتب و ابزار علمی و وسایل و ابزار کار (در صورت نیاز ضروری برای امرار معاش)، تلفن مورد نیاز و مبلغ ودیعه اجاره (با شرایط خاص) می شوند که پیشتر به تفصیل شرح داده شد.

۷. آیا برای درخواست مهریه در دفتر ازدواج گواهی بکارت لازم است؟

خیر، برای درخواست مهریه در دفتر ازدواج یا هر مرجع قانونی دیگری، هیچ نیازی به ارائه گواهی بکارت نیست. این موضوع هیچ ارتباطی به حق قانونی زن برای مطالبه مهریه ندارد.

۸. اگر دفترخانه محل وقوع عقد تغییر کرده باشد چه باید کرد؟

در صورتی که دفترخانه محل وقوع عقد تغییر مکان داده باشد، می توانید با مراجعه به وب سایت کانون سردفتران و دفتریاران یا تماس با آن ها، نشانی جدید دفترخانه را استعلام نمایید. اطلاعات دفترخانه ها معمولاً به روز نگهداری می شود.

۹. چگونه زوج می تواند تقاضای رفع ممنوع الخروجی نماید؟

زوج می تواند با پرداخت کامل مهریه یا ارائه تضمین کافی (مانند تودیع وثیقه ملکی یا بانکی به میزان مهریه)، یا در صورت صدور حکم تقسیط مهریه و پرداخت پیش قسط و چند قسط اولیه، از طریق واحد اجرای احکام دادگستری یا اداره ثبت، درخواست رفع ممنوع الخروجی خود را مطرح کند. دادگاه یا اداره ثبت با بررسی شرایط، در خصوص رفع ممنوع الخروجی تصمیم گیری خواهند کرد.

جمع بندی: احقاق حق مهریه با آگاهی و حمایت قانونی

مطالبه و اجرای مهریه، از جمله حقوق بنیادین و قانونی زنان در ایران است که می تواند با آگاهی از فرآیندهای حقوقی و مراجع صالح، به نحو موثرتری پیگیری شود. مسیرهای مطالبه مهریه، از ابتدا با مراجعه به دفترخانه ثبت ازدواج و پیگیری در اداره ثبت اسناد آغاز شده و در صورت لزوم، به دادگاه خانواده کشیده می شود. آشنایی با مدارک لازم، هزینه ها، و قوانین به روز از جمله قاعده ۱۱۰ سکه و مستثنیات دین، برای هر زوجه ای که قصد مطالبه مهریه را دارد، حیاتی است.

این فرآیند، با توجه به ابعاد حقوقی و گاه پیچیده آن، نیازمند دقت و حوصله است. مشاوره با وکلای متخصص خانواده، نه تنها به شفاف سازی ابهامات کمک می کند، بلکه با راهنمایی های تخصصی، می تواند از بروز خطاها و طولانی شدن روند دادرسی جلوگیری کرده و امکان احقاق حق را با کارایی بیشتری فراهم آورد. در نهایت، با اتخاذ رویکردی آگاهانه و بهره گیری از حمایت های قانونی، زوجه می تواند به حقوق مالی خود دست یابد.

برای دریافت مشاوره تخصصی حقوقی و راهنمایی در پرونده های مهریه، توصیه می شود با وکلای مجرب در این حوزه مشورت نمایید تا از ابتدای مسیر، گام های خود را با اطمینان بردارید.