دادخواست خود را مسترد نموده است: راهنمای جامع مفهوم، شرایط، آثار حقوقی و تفاوت های استرداد در دادرسی

عبارت «دادخواست خود را مسترد نموده است» به معنای انصراف خواهان از ادامه رسیدگی به دعوای حقوقی مطرح شده است، که می تواند با پیامدهای حقوقی متفاوتی همراه باشد و آگاهی از ظرایف آن برای هر ذی نفعی ضروری است.

در نظام قضایی، این اقدام حقوقی نقش مهمی در سرنوشت پرونده ها ایفا می کند. استرداد دادخواست یا دعوا، فراتر از یک انصراف ساده، دارای مقررات، مهلت ها و آثار حقوقی خاصی است که شناخت دقیق آن ها می تواند از تضییع حقوق افراد جلوگیری کند. این مقاله با هدف ارائه راهنمایی جامع و تخصصی، به بررسی دقیق مفهوم استرداد دادخواست و دعوا، تمایزات کلیدی آن ها، شرایط و مهلت های قانونی بر اساس ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی و سایر مواد مرتبط، آثار حقوقی مترتب بر هر نوع استرداد، و همچنین امکان طرح مجدد دعوا و وضعیت هزینه های دادرسی می پردازد. مخاطبان این محتوا شامل خواهان ها، خواندگان، وکلای دادگستری، دانشجویان حقوق و هر فردی است که در پی درک عمیق تر این اصطلاح حقوقی و تصمیم گیری آگاهانه در مواجهه با پرونده های قضایی خود هستند.

فهم مبانی: دادخواست و مفهوم استرداد در نظام حقوقی

پیش از ورود به جزئیات استرداد دادخواست، لازم است ابتدا به تعریف دقیق دادخواست و همچنین مفهوم کلی استرداد در حقوق بپردازیم تا مبانی لازم برای درک مباحث بعدی فراهم شود.

دادخواست چیست؟ عنصر کلیدی آغاز دادرسی

دادخواست، سندی رسمی و مکتوب است که به موجب آن، شخص (خواهان) تقاضای رسیدگی و احقاق حق خود را از مرجع قضایی (دادگاه) درخواست می کند. این سند، که طبق ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی مدنی، آغازگر رسیدگی در دادگاه های حقوقی است، باید حاوی اطلاعات و جزئیات مشخصی باشد.

بر اساس ماده ۲ قانون آیین دادرسی مدنی، هیچ دادگاهی نمی تواند به دعوایی رسیدگی کند، مگر اینکه شخص یا اشخاص ذی نفع یا وکیل یا قائم مقام یا نماینده قانونی آنان، رسیدگی به دعوا را برابر قانون درخواست نموده باشند. این درخواست، در دعاوی حقوقی، از طریق تقدیم دادخواست صورت می گیرد.

عناصر اصلی یک دادخواست شامل موارد زیر است:

• مشخصات خواهان و خوانده
• خواسته (آنچه خواهان از دادگاه مطالبه می کند)
• بهای خواسته (در دعاوی مالی)
• دلایل و مستندات خواهان
• شرح ماوقع و توضیح خواسته
• تعیین خواسته و تعهدات آن

دادخواست، با «شکوائیه» که در دعاوی کیفری کاربرد دارد، تفاوت ماهوی دارد. شکوائیه برای طرح شکایت از وقوع جرم و درخواست تعقیب کیفری متهم است، در حالی که دادخواست برای احقاق حقوق مدنی و مالی اشخاص در دعاوی حقوقی به کار می رود. بدون تقدیم دادخواست، اصولاً امکان شروع رسیدگی به یک دعوای حقوقی وجود نخواهد داشت و دادگاه مکلف به صدور قرار عدم استماع دعوا خواهد بود.

استرداد به معنای عام در حقوق

واژه «استرداد» در لغت به معنای پس گرفتن، بازپس دادن، و مسترد کردن است. در علم حقوق، این کلمه کاربردهای متعددی دارد و تنها به معنای پس گرفتن دادخواست یا دعوا نیست. مفهوم استرداد بسته به حوزه حقوقی که در آن به کار می رود، معنای متفاوتی پیدا می کند.

برای مثال:

• استرداد مال: به معنای بازگرداندن مالی است که به ناحق تصرف شده یا به امانت گرفته شده و اکنون باید به صاحب اصلی اش بازگردانده شود.
• استرداد جهیزیه: پس گرفتن وسایل و اموالی است که زوجه به عنوان جهیزیه به منزل زوج آورده و اکنون قصد بازپس گیری آن ها را دارد.
• استرداد مجرمین: به معنای تحویل دادن مجرمانی است که از یک کشور به کشور دیگر گریخته اند، بر اساس معاهدات بین المللی.

در بستر دادرسی حقوقی، «استرداد» به معنای انصراف یا صرف نظر کردن خواهان از ادامه رسیدگی به دعوایی است که خود مطرح کرده است. این انصراف می تواند نسبت به دادخواست اولیه (استرداد دادخواست) یا نسبت به خود دعوا در مراحل پیشرفته تر رسیدگی (استرداد دعوا) اعمال شود که در ادامه به تفصیل به تفاوت های آن ها خواهیم پرداخت.

تمایزات اساسی: استرداد دادخواست در برابر استرداد دعوا

یکی از مهم ترین نکات برای درک عبارت «دادخواست خود را مسترد نموده است»، تمایز قائل شدن بین «استرداد دادخواست» و «استرداد دعوا» است. این دو اصطلاح، اگرچه در ظاهر مشابه به نظر می رسند، اما از نظر زمان اعمال، آثار حقوقی و امکان طرح مجدد دعوا تفاوت های بنیادینی دارند که ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی به روشنی آن ها را تبیین کرده است.

استرداد دادخواست: انصراف در مراحل اولیه

استرداد دادخواست به معنای انصراف خواهان از رسیدگی به فرم دادخواست ارائه شده است. این نوع استرداد، در مراحل ابتدایی دادرسی و قبل از اینکه ماهیت دعوا مورد بررسی جدی قرار گیرد، صورت می پذیرد.

محدوده زمانی: طبق بند الف ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی، خواهان می تواند تا اولین جلسه دادرسی، دادخواست خود را مسترد کند. این بازه زمانی، از لحظه تقدیم دادخواست تا پیش از تشکیل اولین جلسه رسمی رسیدگی یا حتی قبل از اولین اظهار خواهان در آن جلسه، را شامل می شود.

اثر حقوقی: در صورت استرداد دادخواست در این مرحله، دادگاه اقدام به صدور قرار ابطال دادخواست می نماید. این قرار به این معناست که دادخواست از ابتدا کان لم یکن تلقی می شود، گویی هرگز تقدیم نشده است.

پیامد: مهم ترین پیامد قرار ابطال دادخواست، امکان طرح مجدد دعوا با همان خواسته و بین همان طرفین است. این قرار، فاقد اعتبار امر مختومه بوده و هیچ مانعی برای اقامه دوباره دعوا ایجاد نمی کند. این ویژگی به خواهان انعطاف پذیری می دهد تا در صورت بروز اشتباه در نگارش دادخواست یا تغییر شرایط، بدون از دست دادن حق، اقدام به اصلاح یا بازطرح دعوا نماید.

استرداد دعوا: انصراف در جریان رسیدگی

استرداد دعوا به معنای انصراف خواهان از اصل دعوای مطرح شده و ماهیت آن است. این نوع استرداد، در مراحل پیشرفته تر دادرسی، یعنی پس از تشکیل اولین جلسه و ورود به ماهیت دعوا، مطرح می شود و پیامدهای جدی تری نسبت به استرداد دادخواست دارد.

محدوده زمانی: استرداد دعوا در دو بازه زمانی مجزا امکان پذیر است:

1. پس از اولین جلسه دادرسی تا قبل از ختم مذاکرات: طبق بند ب ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی، خواهان می تواند مادامی که دادرسی تمام نشده، دعوای خود را استرداد کند. در این مرحله، استرداد دعوا همچنان یک حق یک جانبه برای خواهان است و نیازی به موافقت خوانده ندارد.
2. پس از ختم مذاکرات اصحاب دعوا: این مرحله پس از اظهارات نهایی طرفین و زمانی است که دادگاه آماده صدور رأی می شود. در این حالت، شرایط استرداد پیچیده تر بوده و طبق بند ج ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی، با توجه به رضایت خوانده یا انصراف کلی خواهان، آثار متفاوتی خواهد داشت.

تفاوت اساسی استرداد دعوا با استرداد دادخواست در این است که در استرداد دعوا، فرآیند دادرسی آغاز شده و دادگاه وارد ماهیت شده است. بنابراین، صرف نظر کردن از دادخواست اولیه کافی نیست و خواهان باید از کل دعوایی که مطرح کرده، منصرف شود.

جدول مقایسه ای جامع: تفاوت های کلیدی استرداد دادخواست و دعوا

برای شفاف سازی بیشتر، تفاوت های استرداد دادخواست و استرداد دعوا را در جدول زیر مقایسه می کنیم:

مورد مقایسه	استرداد دادخواست	استرداد دعوا
زمان وقوع	تا اولین جلسه دادرسی (بند الف ماده ۱۰۷ ق.آ.د.م)	پس از اولین جلسه دادرسی تا قبل از ختم مذاکرات (بند ب ماده ۱۰۷ ق.آ.د.م)؛ یا پس از ختم مذاکرات (بند ج ماده ۱۰۷ ق.آ.د.م)
ماده قانونی	ماده ۱۰۷، بند الف	ماده ۱۰۷، بند ب و ج
اثر حقوقی (قرار صادر شده)	قرار ابطال دادخواست	قرار رد دعوا (بند ب و بند ج با رضایت خوانده)؛ قرار سقوط دعوا (بند ج بدون رضایت خوانده با انصراف کلی)
امکان طرح مجدد دعوا	بله، فاقد اعتبار امر مختومه	بله، در صورت صدور قرار رد دعوا؛ خیر، در صورت صدور قرار سقوط دعوا (دارای اعتبار امر مختومه)
نیاز به موافقت خوانده	خیر	خیر (در بند ب)؛ بله، در صورت صدور قرار رد دعوا پس از ختم مذاکرات؛ خیر (در صورت انصراف کلی خواهان و صدور قرار سقوط دعوا)
موضوع انصراف	سند دادخواست اولیه	اصل ماهیت دعوا

تحلیل ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی: ارکان اصلی استرداد

ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی به عنوان محور اصلی موضوع استرداد دادخواست و دعوا، ارکان و شرایط این عمل حقوقی را به دقت تشریح کرده است. این ماده در سه بند مجزا، سه وضعیت مختلف را برای استرداد پیش بینی می کند که هر یک دارای زمان، شرایط و آثار حقوقی خاص خود هستند.

بند الف: استرداد دادخواست تا اولین جلسه دادرسی

این بند به ابتدایی ترین مرحله استرداد اشاره دارد: خواهان می تواند تا اولین جلسه دادرسی، دادخواست خود را مسترد کند. در این صورت دادگاه قرار ابطال دادخواست صادر می نماید.

توضیحات جزئیات: این حق، یک حق کاملاً یک جانبه و مطلق برای خواهان است. به این معنا که خواهان برای استفاده از آن نیازی به کسب موافقت خوانده یا حتی دادگاه ندارد. حتی اگر دادخواست به خوانده ابلاغ شده باشد، این حق برای خواهان محفوظ است. منظور از تا اولین جلسه دادرسی، نه تنها قبل از تاریخ تعیین شده برای جلسه است، بلکه شامل زمانی می شود که خواهان در خود جلسه دادرسی، پیش از هرگونه اظهار ماهوی یا دفاع، اعلام استرداد کند.

مثال عملی: فرض کنید شخصی دادخواست مطالبه وجهی را تقدیم کرده، اما پیش از تشکیل اولین جلسه دادرسی، متوجه می شود که مدارک لازم برای اثبات دعوا را ندارد یا طرفین خارج از دادگاه به توافق رسیده اند. در این حالت، خواهان می تواند با تقدیم لایحه ای، دادخواست خود را مسترد کند. دادگاه نیز بدون ورود به ماهیت، قرار ابطال دادخواست را صادر خواهد کرد.

شرایط عملی: صرف اراده خواهان یا وکیل وی (در صورت داشتن اختیار صریح در وکالتنامه) برای استرداد کافی است. این استرداد می تواند کتبی (با لایحه) یا شفاهی (در جلسه دادرسی) صورت گیرد.

بند ب: استرداد دعوا مادامی که دادرسی تمام نشده

این بند به مرحله ای پس از اولین جلسه دادرسی می پردازد: خواهان می تواند مادامی که دادرسی تمام نشده دعوای خود را استرداد کند. در این صورت دادگاه قرار رد دعوا صادر می نماید.

توضیحات جزئیات: «مادامی که دادرسی تمام نشده»، به معنای تمامی مراحل رسیدگی پس از اولین جلسه و قبل از مرحله ختم مذاکرات اصحاب دعوا (که منجر به صدور رأی می شود) است. در این دوره نیز حق استرداد دعوا برای خواهان، یک حق یک جانبه است و نیازی به موافقت خوانده ندارد. تفاوت کلیدی با بند الف در این است که اینجا دادگاه وارد ماهیت دعوا شده و رسیدگی آغاز گشته است.

اثر حقوقی: در این حالت، دادگاه قرار رد دعوا صادر می کند. این قرار، برخلاف قرار ابطال دادخواست، به دلیل ماهیت رسیدگی های انجام شده صادر می شود، اما همچنان فاقد اعتبار امر مختومه است.

پیامد: همانند استرداد دادخواست، صدور قرار رد دعوا نیز امکان طرح مجدد دعوا را برای خواهان فراهم می کند. بنابراین، اگر خواهان به هر دلیلی از ادامه دعوا منصرف شود اما نخواهد حق خود را برای همیشه از دست بدهد، می تواند در این مرحله از این حق استفاده کند.

مثال عملی: فرض کنید دعوایی در حال رسیدگی است، یک یا چند جلسه دادرسی برگزار شده، تحقیقاتی صورت گرفته یا نظریه کارشناسی اخذ شده است. خواهان در این مرحله تصمیم می گیرد دعوای خود را ادامه ندهد. با تقدیم لایحه استرداد، دادگاه قرار رد دعوا صادر می کند و پرونده مختومه می شود، اما خواهان می تواند در آینده مجدداً همان دعوا را طرح کند.

بند ج: استرداد دعوا پس از ختم مذاکرات اصحاب دعوا

این بند به حساس ترین مرحله استرداد اشاره دارد: استرداد دعوا پس از ختم مذاکرات اصحاب دعوا در موردی ممکن است که یا خوانده راضی باشد و یا خواهان از دعوای خود به کلی صرف نظر کند. در این صورت دادگاه قرار سقوط دعوا صادر خواهد کرد.

توضیح دقیق ختم مذاکرات اصحاب دعوا: این اصطلاح به زمانی اطلاق می شود که طرفین دعوا اظهارات خود را به پایان رسانده اند، دلایل و مدارک ارائه شده، و دادگاه به این نتیجه رسیده است که برای اتخاذ تصمیم نهایی، نیاز به هیچ اقدام دیگری نیست و پرونده آماده صدور رأی است. در واقع، این مرحله درست پیش از صدور حکم نهایی دادگاه است.

دو حالت ممکن پس از ختم مذاکرات:

1. با رضایت خوانده:
   • شرایط: در این حالت، خواهان قصد استرداد دعوا را دارد و خوانده نیز با این استرداد موافقت می کند. رضایت خوانده می تواند شفاهی در جلسه دادرسی یا کتبی با تقدیم لایحه باشد.
   • اثر حقوقی: دادگاه در این صورت قرار رد دعوا صادر می نماید.
   • پیامد: همانند بند ب، صدور قرار رد دعوا با رضایت خوانده، امکان طرح مجدد دعوا را برای خواهان فراهم می کند و فاقد اعتبار امر مختومه است. رضایت خوانده اغلب در پی حصول سازش و توافق خارج از دادگاه به دست می آید.
2. انصراف کلی خواهان (حتی بدون رضایت خوانده):
   • شرایط: در این حالت، خواهان به طور صریح و قاطع اعلام می کند که از دعوای خود به کلی صرف نظر می کند. این انصراف، ناشی از اراده قطعی خواهان به چشم پوشی همیشگی از حق اقامه آن دعوا است، حتی اگر خوانده با استرداد موافق نباشد.
   • اثر حقوقی: دادگاه در این صورت، قرار سقوط دعوا صادر می نماید.
   • پیامد: این قرار، از نظر آثار حقوقی، جدی ترین نوع استرداد است؛ زیرا عدم امکان طرح مجدد دعوا را در پی دارد و دارای اعتبار امر مختومه است. به این معنا که خواهان برای همیشه حق اقامه دعوا با همان خواسته و بین همان طرفین را از دست می دهد. این بند، به منظور جلوگیری از تکرار دعاوی و ایجاد ثبات در روابط حقوقی است.

توضیح اهمیت رضایت خوانده: رضایت خوانده در این مرحله (پس از ختم مذاکرات) حیاتی است. اگر خوانده رضایت ندهد و خواهان نیز انصراف کلی از دعوا را اعلام نکند، دادگاه مکلف به صدور رأی ماهوی خواهد بود و حق استرداد به خواهان داده نمی شود.

آگاهی از بندهای ماده ۱۰۷ ق.آ.د.م و تمایز دقیق بین قرار ابطال دادخواست، قرار رد دعوا و قرار سقوط دعوا، کلید تصمیم گیری صحیح در فرآیند استرداد و حفظ حقوق خواهان است.

فرآیند عملی و شرایط استرداد دادخواست و دعوا (گام به گام)

استرداد دادخواست یا دعوا، یک اقدام حقوقی است که باید طبق تشریفات و مراحل خاصی صورت پذیرد تا از نظر قانونی معتبر شناخته شود. درک این فرآیند عملی، برای هر فردی که قصد انجام چنین کاری را دارد، ضروری است.

چه کسی می تواند اقدام به استرداد نماید؟

حق استرداد دادخواست یا دعوا، اصولاً متعلق به خواهان است، چرا که او آغازگر دادرسی بوده و ذی نفع در آن است. اما در برخی شرایط، شخص دیگری نیز می تواند به نمایندگی از خواهان این عمل را انجام دهد:

• خواهان (اصالتاً): خود خواهان، شخصاً می تواند با تقدیم لایحه یا اعلام شفاهی در جلسه دادرسی (با رعایت مهلت های قانونی)، اقدام به استرداد کند.
• وکیل خواهان: وکیل دادگستری که وکالت نامه معتبر از خواهان دارد، نیز می تواند این اقدام را انجام دهد، اما با یک شرط مهم. طبق ماده ۳۵ قانون آیین دادرسی مدنی، اختیار «استرداد دعوا یا دادخواست» باید صراحتاً در وکالت نامه قید شده باشد. اگر این اختیار به وکیل داده نشده باشد، وکیل نمی تواند خودسرانه اقدام به استرداد نماید و عمل او فاقد اثر حقوقی خواهد بود، مگر اینکه با کسب موافقت موکل و ارائه مستندات، این اقدام را انجام دهد. این شرط به منظور حمایت از حقوق موکل و جلوگیری از اقدامات خودسرانه وکیل است.
• نماینده قانونی یا قائم مقام: در مواردی که خواهان محجور یا صغیر باشد، ولی یا قیم او می تواند به نمایندگی از وی اقدام به استرداد کند. همچنین، در صورت فوت خواهان، وراث او (قائم مقامان) می توانند این حق را اعمال کنند.

شیوه انجام استرداد: کتبی یا شفاهی؟ صریح یا ضمنی؟

استرداد می تواند به روش های مختلفی انجام شود که هر یک دارای شرایط و اعتبار خاص خود هستند:

1. تقدیم لایحه استرداد (کتبی و صریح):
   • این رایج ترین و مطمئن ترین شیوه استرداد است. خواهان یا وکیل وی (با رعایت شرط ماده ۳۵) با نگارش یک لایحه حقوقی و تقدیم آن به دفتر دادگاه رسیدگی کننده، صراحتاً درخواست استرداد خود را اعلام می کند.
   • لایحه باید حاوی مشخصات پرونده (شماره کلاسه، شماره بایگانی، شعبه دادگاه)، مشخصات خواهان و خوانده، و صراحتاً درخواست استرداد دادخواست یا دعوا باشد. ذکر دلیل استرداد الزامی نیست، اما می تواند به شفافیت بیشتر کمک کند.
   • پس از ثبت لایحه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادگاه آن را بررسی کرده و قرار مقتضی را صادر می نماید.
2. اعلام شفاهی در جلسه دادرسی (صریح):
   • خواهان یا وکیل وی می تواند در حین برگزاری جلسه دادرسی، به صورت شفاهی اراده خود مبنی بر استرداد را اعلام کند.
   • این اعلام باید در صورتجلسه دادگاه قید و به امضای خواهان (یا وکیلش) و قاضی برسد.
   • این شیوه، به خصوص در مواردی که مهلت استرداد محدود است (مثلاً در اولین جلسه دادرسی)، کاربرد دارد.
3. استرداد ضمنی:
   • اگرچه کمتر رایج و مورد تأیید است، اما استرداد می تواند به صورت ضمنی نیز رخ دهد. این به معنای انجام عملی است که به وضوح نشان دهنده انصراف خواهان از ادامه دعوا باشد، بدون اینکه صراحتاً اعلام استرداد کند.
   • مثال: اگر خواهان برای مطالبه ملکی اقامه دعوا کرده باشد، اما در طول دادرسی همان ملک را از خوانده خریداری کند، این عمل می تواند به منزله انصراف ضمنی از دعوای مطالبه ملک تلقی شود.
   • استرداد ضمنی به دلیل ابهام و احتمال اختلاف در تفسیر، کمتر توصیه می شود و دادگاه ها نیز معمولاً نیاز به تصریح اراده خواهان دارند.

مدارک و اطلاعات لازم برای استرداد

برای تقدیم لایحه استرداد، ارائه اطلاعات و مدارک زیر ضروری است:

• اطلاعات پرونده: شماره کلاسه پرونده، شماره بایگانی (در صورت وجود)، شعبه رسیدگی کننده دادگاه.
• مشخصات هویتی: مشخصات کامل خواهان (نام، نام خانوادگی، کدملی) و خوانده.
• وکالت نامه: در صورتی که وکیل اقدام به استرداد می کند، اصل یا کپی مصدق وکالت نامه که صراحتاً اختیار استرداد در آن قید شده باشد.
• موضوع دعوا: شرح مختصری از خواسته اصلی پرونده.

استرداد در مراحل بالاتر دادرسی و دعاوی طاری

مفهوم استرداد تنها محدود به مرحله بدوی نیست و در مراحل تجدیدنظر و فرجام خواهی نیز قابلیت اعمال دارد، البته با شرایط و آثار حقوقی خاص خود. همچنین، در دعاوی طاری نیز امکان استرداد وجود دارد.

استرداد دادخواست تجدیدنظر

پس از صدور رأی بدوی، طرفین می توانند نسبت به آن رأی تجدیدنظرخواهی کنند. در این مرحله نیز، خواهان تجدیدنظر (تجدیدنظرخواه) می تواند دادخواست خود را مسترد نماید.

ماده ۳۶۳ قانون آیین دادرسی مدنی مقرر می دارد: چنانچه هر یک از طرفین دعوا دادخواست تجدیدنظر خود را مسترد کنند، مرجع تجدیدنظر، قرار ابطال دادخواست تجدیدنظر را صادر می کند.

شرایط و آثار:

• زمان: استرداد دادخواست تجدیدنظر معمولاً در هر مرحله از دادرسی تجدیدنظر (تا قبل از صدور رأی قطعی) امکان پذیر است.
• اثر حقوقی: مرجع تجدیدنظر با استرداد دادخواست، قرار ابطال دادخواست تجدیدنظر را صادر می کند.
• پیامد: با صدور قرار ابطال دادخواست تجدیدنظر، پرونده تجدیدنظرخواهی مختومه شده و حکم دادگاه بدوی قطعی می شود و قابلیت اجرا پیدا می کند. این امر به ویژه برای طرفی که حکم بدوی به نفع او صادر شده، حائز اهمیت است.

استرداد دادخواست فرجام خواهی

فرجام خواهی، مرحله ای است که در آن دیوان عالی کشور به نقض یا ابرام (تأیید) رأی صادر شده توسط دادگاه های پایین تر می پردازد، بدون اینکه وارد ماهیت دعوا شود. در این مرحله نیز امکان استرداد دادخواست فرجامی وجود دارد.

ماده ۴۱۵ قانون آیین دادرسی مدنی به طور صریح به استرداد دادخواست فرجامی اشاره دارد: اگر فرجام خواه دادخواست فرجامی خود را مسترد کند یا دادخواست او رد شود، حق درخواست فرجام تبعی ساقط می شود و اگر درخواست فرجام تبعی شده باشد، بلااثر می شود.

شرایط و آثار:

• زمان: تا قبل از صدور رأی دیوان عالی کشور.
• اثر حقوقی: استرداد دادخواست فرجامی منجر به بی اثر شدن فرجام خواهی اصلی و تبعی می شود.
• فرجام تبعی: فرجام تبعی، فرجامی است که خوانده فرجام خواهی در پاسخ به فرجام خواهی خواهان مطرح می کند. با استرداد فرجام اصلی، فرجام تبعی نیز بی اثر می شود.

استرداد در دعاوی طاری (ورود ثالث، جلب ثالث، دعوای متقابل)

دعاوی طاری، دعاوی هستند که در جریان رسیدگی به یک دعوای اصلی، مطرح می شوند. اصولاً مقررات استرداد دادخواست و دعوا، با اندکی تفاوت های شکلی، در این نوع دعاوی نیز قابل اعمال است:

• ورود ثالث: شخصی که خود را ذی نفع در نتیجه دعوای اصلی می داند، با تقدیم دادخواست وارد دعوا می شود. این شخص (ثالث وارد شده) می تواند دادخواست ورود خود را مسترد کند که تابع قواعد کلی استرداد دادخواست است.
• جلب ثالث: یکی از طرفین دعوای اصلی، شخص ثالثی را به دادرسی جلب می کند. جالب ثالث نیز می تواند دادخواست جلب خود را مسترد نماید.
• دعوای متقابل: خوانده در مقابل خواهان اصلی، دعوایی را مطرح می کند. خوانده (خواهان متقابل) می تواند دادخواست دعوای متقابل خود را مسترد کند که این نیز تابع قواعد استرداد دادخواست است.

نکته مهم این است که استرداد دادخواست یا دعوای طاری، اصولاً تأثیری بر دعوای اصلی ندارد و رسیدگی به دعوای اصلی ادامه خواهد یافت، مگر اینکه دعوای طاری به گونه ای با دعوای اصلی مرتبط باشد که بدون آن، رسیدگی به دعوای اصلی نیز امکان پذیر نباشد.

پیامدهای حقوقی و نکات کاربردی استرداد

استرداد دادخواست یا دعوا، فارغ از جنبه های شکلی و زمانی، پیامدهای حقوقی مهمی دارد که درک آن ها برای اتخاذ تصمیمات آگاهانه حیاتی است. همچنین، توجه به برخی نکات کاربردی می تواند از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری کند.

وضعیت هزینه های دادرسی پس از استرداد

یکی از سوالات متداول در خصوص استرداد، مربوط به سرنوشت هزینه های دادرسی پرداخت شده توسط خواهان است. پاسخ صریح و قانونی این است که:

هزینه های دادرسی پس از استرداد، به خواهان مسترد نمی شود.

این اصل بر این مبنا استوار است که خواهان با تقدیم دادخواست، موجب شروع فرآیند قضایی و صرف منابع دادگستری شده است. حتی اگر دادگاه وارد ماهیت دعوا نشده و قرار ابطال دادخواست صادر کند، هزینه های اداری و تمبر دادرسی برای شروع این فرآیند مصرف شده است. بنابراین، خواهان نمی تواند انتظار بازپس گیری این مبالغ را داشته باشد.

تمایز استرداد با اعلام گذشت و صرف نظر از خواسته

استرداد، با مفاهیم دیگری که در ظاهر مشابه به نظر می رسند، تفاوت های بنیادین دارد:

• اعلام گذشت: این اصطلاح بیشتر در دعاوی کیفری کاربرد دارد و به معنای صرف نظر شاکی از تعقیب کیفری متهم است. در جرایم قابل گذشت، اعلام گذشت شاکی می تواند منجر به توقف تعقیب و رسیدگی یا تخفیف مجازات شود. در دعاوی حقوقی، اصطلاح «اعلام گذشت» به مفهوم کیفری آن وجود ندارد و معمولاً منظور از آن، «صلح و سازش» یا «اسقاط حق» است که می تواند منجر به استرداد دعوا (با رضایت خوانده) یا انصراف کلی از دعوا شود.
• صرف نظر از خواسته: این مفهوم به معنای کاهش یا تقلیل بخشی از خواسته اصلی دعوا است. به عنوان مثال، اگر خواهان مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان مطالبه کرده باشد و پس از بررسی مدارک، متوجه شود که تنها ۵۰ میلیون تومان قابل اثبات است، می تواند از مطالبه ۵۰ میلیون تومان دیگر صرف نظر کند. در این حالت، دعوا ادامه می یابد اما با خواسته کمتر. این عمل با استرداد کل دعوا که به معنای انصراف از تمامی خواسته است، متفاوت است.

امکان استرداد بخشی از خواسته

بله، امکان استرداد بخشی از خواسته وجود دارد. همانند صرف نظر از خواسته، خواهان می تواند تنها قسمتی از ادعای خود را مسترد کند و برای مابقی خواسته، به دادرسی ادامه دهد. این اقدام می تواند به دلیل عدم توانایی اثبات بخشی از خواسته، یا حصول توافق جزئی با خوانده صورت پذیرد. دادگاه نیز در خصوص قسمت مسترد شده، قرار مقتضی (معمولاً قرار رد دعوا) و برای بخش باقی مانده، به رسیدگی ادامه می دهد.

تاثیر استرداد بر توافقات خارج از دادگاه

باید توجه داشت که استرداد دادخواست یا دعوا، تنها بر فرآیند قضایی و ادامه رسیدگی در دادگاه تأثیر می گذارد و اصولاً بر اعتبار توافقات مستقل و خارج از دادگاه تأثیری ندارد.

اگر طرفین پیش از یا در حین دادرسی، خارج از دادگاه به توافقی (مثلاً صلح نامه، اقرارنامه یا قرارداد جدید) دست یافته باشند و بر اساس آن توافق، خواهان اقدام به استرداد کرده باشد، آن توافق همچنان به قوت خود باقی است و لازم الاجرا خواهد بود. استرداد تنها به معنای انصراف از رسیدگی قضایی به آن خواسته خاص است، نه بی اعتبار کردن تعهدات یا حقوقی که از طریق توافقات خصوصی ایجاد شده اند.

اهمیت مشاوره حقوقی پیش از استرداد

با توجه به پیچیدگی ها، مهلت های قانونی، و تفاوت های آثار حقوقی انواع استرداد (قرار ابطال، رد و سقوط دعوا) و پیامدهای مالی (هزینه های دادرسی) و ماهوی (امکان یا عدم امکان طرح مجدد دعوا)، لزوم مشاوره با وکیل متخصص پیش از هرگونه اقدام به استرداد، قاطعانه توصیه می شود.

یک وکیل باتجربه می تواند با تحلیل دقیق وضعیت پرونده، مرحله دادرسی، و اهداف خواهان، بهترین راهکار را برای استرداد پیشنهاد دهد تا از تضییع حقوق و تحمیل زیان های ناخواسته جلوگیری شود. این اقدام، به ویژه در شرایطی که احتمال صدور قرار سقوط دعوا وجود دارد، حیاتی تر است؛ چرا که این قرار، حق اقامه دعوا را برای همیشه از بین می برد.

نمونه لایحه استرداد (با توجه به ماده ۱۰۷ ق.آ.د.م)

در ادامه، سه نمونه لایحه برای هر یک از حالات استرداد بر اساس ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی ارائه می شود تا خوانندگان محترم با ساختار و محتوای این لوایح آشنا شوند. توجه داشته باشید که این نمونه ها صرفاً قالب کلی هستند و باید با جزئیات پرونده شما تطبیق داده شوند.

نمونه لایحه استرداد دادخواست (بند الف ماده ۱۰۷ ق.آ.د.م – برای صدور قرار ابطال)

بسمه تعالی

ریاست محترم شعبه [شماره شعبه] دادگاه [نام دادگاه، مثال: عمومی حقوقی شهرستان تهران]

با سلام و احترام؛

احتراما، اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان] فرزند [نام پدر] به شماره ملی [کدملی خواهان]، خواهان پرونده به شماره کلاسه [شماره کلاسه پرونده] و شماره بایگانی [شماره بایگانی (در صورت وجود)] با موضوع [موضوع خواسته، مثال: مطالبه وجه]، مطروحه در آن شعبه محترم می باشم.

نظر به اینکه تا کنون اولین جلسه دادرسی تشکیل نگردیده است و با عنایت به بند الف ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی، بدین وسیله اراده قطعی خود را مبنی بر استرداد کامل دادخواست فوق الذکر اعلام می دارم.

لذا از آن مقام محترم تقاضا دارم دستور فرمایید نسبت به صدور قرار ابطال دادخواست اقدام مقتضی مبذول فرمایند.

با تشکر و احترام فراوان

[نام و نام خانوادگی خواهان یا وکیل وی]

[امضا]

[تاریخ]

نمونه لایحه استرداد دعوا (بند ب ماده ۱۰۷ ق.آ.د.م – برای صدور قرار رد دعوا)

بسمه تعالی

ریاست محترم شعبه [شماره شعبه] دادگاه [نام دادگاه]

با سلام و احترام؛

احتراما، اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان] فرزند [نام پدر] به شماره ملی [کدملی خواهان]، خواهان پرونده به شماره کلاسه [شماره کلاسه پرونده] و شماره بایگانی [شماره بایگانی (در صورت وجود)] با موضوع [موضوع خواسته، مثال: الزام به تنظیم سند رسمی]، مطروحه در آن شعبه محترم می باشم.

نظر به اینکه پس از اولین جلسه دادرسی و در جریان رسیدگی به پرونده، مادامی که دادرسی تمام نشده است، با عنایت به بند ب ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی، بدین وسیله اراده خود را مبنی بر استرداد دعوای فوق الذکر اعلام می دارم.

لذا از آن مقام محترم تقاضا دارم دستور فرمایید نسبت به صدور قرار رد دعوا اقدام مقتضی مبذول فرمایند.

با تشکر و احترام فراوان

[نام و نام خانوادگی خواهان یا وکیل وی]

[امضا]

[تاریخ]

نمونه لایحه انصراف کلی از دعوا (بند ج ماده ۱۰۷ ق.آ.د.م – برای صدور قرار سقوط دعوا)

بسمه تعالی

ریاست محترم شعبه [شماره شعبه] دادگاه [نام دادگاه]

با سلام و احترام؛

احتراما، اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان] فرزند [نام پدر] به شماره ملی [کدملی خواهان]، خواهان پرونده به شماره کلاسه [شماره کلاسه پرونده] و شماره بایگانی [شماره بایگانی (در صورت وجود)] با موضوع [موضوع خواسته، مثال: خلع ید]، مطروحه در آن شعبه محترم می باشم.

نظر به اینکه مذاکرات اصحاب دعوا در خصوص پرونده فوق الذکر خاتمه یافته است و اینجانب [خواهان] به طور کلی و قاطعانه از دعوای مطروحه صرف نظر می نمایم، لذا با استناد به قسمت دوم بند ج ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی، بدین وسیله اراده خود را مبنی بر انصراف کامل و همیشگی از دعوای مذکور اعلام می دارم.

لذا از آن مقام محترم تقاضا دارم دستور فرمایید نسبت به صدور قرار سقوط دعوا اقدام مقتضی مبذول فرمایند.

با تشکر و احترام فراوان

[نام و نام خانوادگی خواهان یا وکیل وی]

[امضا]

[تاریخ]

راهنمای تکمیل و تقدیم لایحه:

1. تمامی اطلاعات داخل پرانتز را با مشخصات دقیق پرونده و طرفین دعوا جایگزین کنید.
2. در صورتی که وکیل هستید، به صراحت ذکر کنید که به وکالت از خواهان اقدام می کنید و به شماره وکالت نامه اشاره نمایید.
3. لایحه را پس از تکمیل و امضا، از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به دادگاه مربوطه تقدیم نمایید.
4. نسخه ای از لایحه را برای آرشیو شخصی خود نگهداری کنید.

تهیه لایحه استرداد نیازمند دقت بالا و آگاهی از تفاوت های حقوقی است تا پیامدهای ناخواسته برای خواهان به دنبال نداشته باشد. مشاوره با وکیل متخصص در این زمینه توصیه می شود.

نتیجه گیری

درک صحیح عبارت «دادخواست خود را مسترد نموده است» و تمامی ابعاد حقوقی آن، از جمله تفاوت های استرداد دادخواست و استرداد دعوا، برای هر فردی که درگیر فرآیندهای قضایی است، ضروری است. همانطور که در این مقاله به تفصیل بیان شد، ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی مدنی با سه بند مجزا، شرایط، مهلت ها و آثار حقوقی متفاوتی را برای این عمل حقوقی پیش بینی کرده است.

استرداد دادخواست قبل از اولین جلسه دادرسی منجر به قرار ابطال دادخواست می شود و امکان طرح مجدد دعوا را فراهم می آورد. استرداد دعوا پس از اولین جلسه و قبل از ختم مذاکرات، به صدور قرار رد دعوا می انجامد که نیز مانعی برای طرح دوباره دعوا نیست. اما حساس ترین مرحله، استرداد دعوا پس از ختم مذاکرات اصحاب دعوا است که در صورت انصراف کلی خواهان، بدون نیاز به رضایت خوانده، منجر به صدور قرار سقوط دعوا و عدم امکان طرح مجدد دعوا خواهد شد، که دارای اعتبار امر مختومه است.

علاوه بر این، در مراحل تجدیدنظر و فرجام خواهی نیز استرداد دارای آثار خاص خود بوده و هزینه های دادرسی اصولاً پس از استرداد مسترد نخواهد شد. با توجه به اهمیت و پیچیدگی های این موضوع، اکیداً توصیه می شود پیش از هرگونه تصمیم گیری یا اقدام حقوقی در این زمینه، حتماً با وکیل متخصص و باتجربه مشورت نمایید تا از تضییع حقوق خود جلوگیری کرده و بهترین تصمیم را برای پرونده خود اتخاذ کنید.

فهم دقیق این تمایزات و پیامدها به افراد کمک می کند تا با دیدی بازتر و آگاهانه تر، مسیر حقوقی خود را مدیریت کنند و از هرگونه اشتباه که می تواند منجر به از دست رفتن دائمی حقوقشان شود، اجتناب ورزند.