زندان تهران بزرگ حسن آباد قم

ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ، که به اشتباه زندان تهران بزرگ حسن آباد قم نامیده می شود، در واقع در منطقه فشافویه شهر حسن آباد، شهرستان ری، استان تهران و در کیلومتر ۱۲ آزادراه تهران-قم واقع شده است. این ندامتگاه بزرگترین مرکز نگهداری محکومان در کشور محسوب می شود که نقش کلیدی در ساختار قضایی و کیفری استان تهران ایفا می کند و شناخت دقیق ابعاد مختلف آن برای عموم مردم، خانواده های زندانیان، حقوقدانان و پژوهشگران از اهمیت بالایی برخوردار است.

این مقاله با هدف ارائه یک منبع جامع و معتبر، به بررسی ابعاد گوناگون این ندامتگاه از جمله تاریخچه، ساختار فیزیکی، شرایط نگهداری زندانیان، مسائل حقوق بشری مرتبط با آن و همچنین راهنمایی های کاربردی برای خانواده ها می پردازد. با توجه به نام های متعدد و گاه گمراه کننده این مرکز، تلاش شده است تا با ارائه اطلاعات دقیق و مستند، تمامی ابهامات برطرف گردد و تصویری شفاف از این ندامتگاه مهم ارائه شود.

آشنایی جامع با ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ (فشافویه)

ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ، که در بین افکار عمومی و رسانه ها با نام های مختلفی شناخته می شود، یکی از بزرگترین و مهم ترین مراکز اصلاح و تربیت در ایران است. درک صحیح نام، موقعیت و ویژگی های این مرکز، نقطه آغازین برای هرگونه تحلیل و بررسی دقیق تر به شمار می رود.

1.1. ابهام زدایی از نام و موقعیت جغرافیایی

نام گذاری و تعیین موقعیت دقیق این ندامتگاه همواره محل ابهام و برداشت های نادرست بوده است. این مرکز به صورت رسمی با عنوان «ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ» شناخته می شود. با این حال، به دلایل مختلف در میان مردم و حتی برخی رسانه ها، نام های دیگری نظیر «زندان فشافویه»، «زندان حسن آباد» و حتی به اشتباه «زندان تهران بزرگ حسن آباد قم» نیز برای آن به کار می رود.

دلیل اصلی رواج اشتباه «قم» در نام این زندان، واقع شدن آن در مسیر آزادراه تهران-قم است. بسیاری از افرادی که برای اولین بار به سمت این ندامتگاه حرکت می کنند، به دلیل قرار گرفتن در این محور مواصلاتی، تصور می کنند که این زندان در محدوده جغرافیایی استان قم قرار دارد، در صورتی که اینگونه نیست.

آدرس دقیق ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ: کیلومتر ۱۲ آزادراه تهران-قم، منطقه فشافویه، شهر حسن آباد، شهرستان ری، استان تهران. لازم به تأکید است که این مکان در تقسیمات کشوری، جزئی از استان تهران محسوب می شود و هرگونه اشاره به قم در نام آن، ناشی از اشتباه در برداشت موقعیت جغرافیایی است. این ندامتگاه در بخش جنوبی استان تهران و در منطقه ای نسبتاً دور از مرکز شهر قرار گرفته که دسترسی به آن نیازمند طی مسافت قابل توجهی است. این موقعیت مکانی بر روی نقشه، اهمیت استراتژیک این مرکز را در مدیریت ترافیک کیفری استان تهران نشان می دهد.

1.2. سیر تاریخی و تحول کاربری

ساخت ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ با هدف اولیه ایجاد یک اردوگاه تخصصی برای نگهداری محکومان جرایم مواد مخدر آغاز شد. این تصمیم در راستای سیاست های قوه قضائیه برای تفکیک زندانیان بر اساس نوع جرم و جلوگیری از اختلاط محکومان مواد مخدر با سایر زندانیان اتخاذ گردید. ایده اصلی این بود که با ایجاد یک فضای متمرکز و کنترل شده، امکان ارائه خدمات بازپروری و درمانی خاص به این گروه از زندانیان فراهم آید.

فرآیند ساخت این مجموعه عظیم، حدود ۱۵ سال به طول انجامید و آن را به یکی از بزرگترین پروژه های عمرانی در حوزه زندانبانی کشور تبدیل کرد. پس از بهره برداری اولیه، این مرکز به تدریج نقش پررنگ تری در سیستم قضایی استان تهران پیدا کرد. با افزایش جمعیت کیفری و نیاز به بازتوزیع زندانیان، کاربری ندامتگاه از صرفاً یک اردوگاه مواد مخدر تغییر کرده و به تدریج به زندان اصلی و مرکزی استان تهران تبدیل شد. این تحول کاربری به معنای انتقال طیف وسیعی از محکومان با جرایم مختلف به این ندامتگاه بود و آن را به یکی از پرجمعیت ترین مراکز نگهداری محکومان در کشور تبدیل کرد. این تغییر کاربری، فشارهای جدیدی بر زیرساخت ها و مدیریت زندان وارد آورد که در بخش های بعدی به آن پرداخته خواهد شد.

1.3. مشخصات کالبدی و ظرفیت نگهداری

ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ با وسعتی چشمگیر، به عنوان یکی از بزرگترین مجموعه های زندانبانی در ایران و منطقه شناخته می شود. مساحت کل این مجموعه ۱۱۰ هکتار برآورد شده که بخش قابل توجهی از آن به زیرساخت های اصلی زندان اختصاص دارد. اردوگاه اولیه محکومان مواد مخدر خود ۷۰ هزار مترمربع زیربنا دارد که نشان دهنده ابعاد وسیع این بخش است.

این زندان شامل ۳۸ سوله می باشد که از این تعداد، ۲۶ سوله به عنوان اندرزگاه های نگهداری زندانیان مورد استفاده قرار می گیرند. هر یک از این اندرزگاه ها با ظرفیت اسمی ۳۰۰ نفر طراحی شده اند. ۱۲ سوله دیگر نیز به بخش های پشتیبانی، اداری، خدماتی و حفاظتی اختصاص یافته است که شامل کارگاه ها، آشپزخانه، بهداری، و فضاهای اداری می شود. ظرفیت اسمی کل پذیرش زندانیان در این ندامتگاه ۱۷ هزار نفر اعلام شده است.

این ظرفیت بالا، از یک سو نشان دهنده نیاز مبرم به فضای کافی برای نگهداری جمعیت کیفری رو به رشد است و از سوی دیگر، چالش های متعددی را در زمینه مدیریت، تأمین امنیت، ارائه خدمات رفاهی و بهداشتی، و رعایت استانداردهای حقوق بشری به همراه دارد. غالباً در عمل، تعداد زندانیان نگهداری شده در یک مرکز ممکن است از ظرفیت اسمی آن تجاوز کند که این امر به تراکم جمعیت و کاهش کیفیت خدمات منجر می شود.

بررسی شرایط داخلی و چالش های حقوق بشری در ندامتگاه

ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ، به دلیل حجم بالای زندانیان و تنوع جرایم، همواره زیر ذره بین سازمان های حقوق بشری و ناظران داخلی و بین المللی بوده است. شرایط داخلی این زندان و نحوه نگهداری از زندانیان، با چالش های حقوق بشری متعددی همراه است.

2.1. چالش های تفکیک جرایم

بر اساس آیین نامه سازمان زندان ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور، یکی از اصول اساسی در زندانبانی، تفکیک زندانیان بر اساس نوع جرم، سابقه کیفری، سن و سایر ویژگی های مرتبط است. هدف از این تفکیک، جلوگیری از تأثیرات منفی زندانیان با جرایم خشن یا سابقه دار بر زندانیان با جرایم سبک تر و نیز فراهم آوردن محیطی مناسب تر برای بازپروری است. به طور خاص، تأکید ویژه ای بر تفکیک زندانیان عقیدتی و سیاسی از زندانیان جرایم عمومی وجود دارد.

اما گزارش ها و شواهد متعدد نشان می دهد که در ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ، این قانون به طور کامل و مداوم رعایت نمی شود. موارد متعددی از نگهداری زندانیان عقیدتی و سیاسی در کنار محکومان جرایم عمومی، به ویژه در بندهای پرجمعیت و قرنطینه، گزارش شده است. این عدم تفکیک، علاوه بر نقض صریح آیین نامه، می تواند پیامدهای منفی جدی برای زندانیان عقیدتی-سیاسی داشته باشد و آن ها را در معرض آسیب های روحی، روانی و حتی جسمی قرار دهد. مثال های مستندی از نگهداری دراویش گنابادی در کنار زندانیان جرایم عمومی، این ادعا را تأیید می کند.

2.2. وضعیت بهداشت، درمان و تغذیه

امکانات بهداشتی و درمانی در هر ندامتگاهی، نقش حیاتی در حفظ سلامت جسمی و روانی زندانیان ایفا می کند. در ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ، با وجود تلاش هایی برای ارائه خدمات پزشکی، این بخش همواره با کمبودها و انتقاداتی مواجه بوده است.

گزارش ها حاکی از آن است که امکانات پزشکی موجود در زندان، از جمله تعداد پزشکان، پرستاران و تجهیزات درمانی، به تناسب جمعیت بالای زندانیان، ناکافی است. این وضعیت منجر به تأخیر در رسیدگی به بیماران، کمبود داروهای اساسی و شیوع بیماری های واگیردار می شود. محیط های بهداری نیز بعضاً از استانداردهای لازم بهداشتی برخوردار نیستند که خود می تواند به منبعی برای انتقال بیماری تبدیل شود.

بسیاری از زندانیان آزاد شده از وجود بیماری های واگیر و غیر استریل بودن محیط بهداری سخن می گویند. همچنین، تأخیر در اعزام زندانیان بیمار به مراکز درمانی خارج از زندان و الزام آن ها به پرداخت هزینه های درمانی، از جمله انتقادات جدی مطرح شده است.

در بخش تغذیه نیز، کیفیت و کمیت غذای ارائه شده به زندانیان مورد بحث است. تغذیه ناکافی و نامتنوع می تواند به ضعف عمومی و تشدید بیماری ها منجر شود. این مسائل مجموعاً به وضعیت نامطلوب سلامت زندانیان در این مرکز کمک می کند.

2.3. حوادث و گزارش های حقوق بشری

ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ، سابقه حوادث و گزارش های حقوق بشری متعددی را در کارنامه خود دارد که نگرانی های جدی را در مورد رعایت حقوق زندانیان ایجاد کرده است. سازمان های حقوق بشری داخلی و بین المللی، بارها به بررسی و انتشار گزارش هایی در خصوص شرایط این زندان پرداخته اند.

یکی از مهم ترین حوادث، ضرب و شتم گسترده دراویش زندانی در سال ۱۳۹۷ بود. این حادثه که پس از اعتراضات «گلستان هفتم» و انتقال صدها درویش به این زندان رخ داد، شامل حمله مأموران امنیتی برای شکستن تحصن دراویش و استفاده از گاز اشک آور بود. سازمان دیده بان حقوق بشر این برخورد را محکوم کرد و بسیاری از دراویش در جریان این حادثه دچار جراحت شدند.

حادثه دلخراش دیگری که بازتاب گسترده ای داشت، قتل علیرضا شیرمحمدعلی، زندانی سیاسی، در سال ۱۳۹۸ بود. وی بر اثر ضربات متعدد چاقو توسط دو زندانی دیگر در داخل ندامتگاه به قتل رسید. این واقعه، انتقادات فراوانی را در مورد تأمین امنیت جانی زندانیان، به ویژه زندانیان سیاسی، در این مرکز برانگیخت و سؤالی جدی در مورد مسئولیت پذیری مسئولان زندان در قبال حفظ جان زندانیان ایجاد کرد.

این حوادث و گزارش ها، تأثیر عمیقی بر تصویر عمومی و بین المللی ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ گذاشته و آن را به نمادی از چالش های حقوق بشری در زندان های ایران تبدیل کرده است.

2.4. تحریم های بین المللی علیه ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ

سوابق حقوق بشری ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ، منجر به واکنش های بین المللی و اعمال تحریم هایی از سوی برخی کشورها و نهادها شده است. این تحریم ها، عمدتاً بر اساس گزارش هایی از نقض حقوق بشر و سرکوب معترضان در این مرکز اعمال شده اند.

در پاییز سال ۱۳۹۸، وزارت خزانه داری ایالات متحده آمریکا، ندامتگاه فشافویه (با نام رسمی ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ) را به دلیل «ارتباط با نقض جدی حقوق بشر» مورد تحریم قرار داد. برایان هوک، نماینده وقت وزارت خارجه آمریکا در امور ایران، در مهرماه همان سال این خبر را اعلام کرد و دو ماه بعد این تحریم به مرحله اجرایی رسید. دلایل اصلی این تحریم، شامل نقش این زندان در بازداشت و نگهداری معترضان، و همچنین گزارش هایی مبنی بر بدرفتاری و عدم رعایت حقوق اولیه زندانیان بود.

علاوه بر این، در فروردین ۱۴۰۰، اتحادیه اروپا نیز در راستای تحریم های خود علیه جمهوری اسلامی ایران به دلیل نقض حقوق بشر و سرکوب معترضان در حوادث آبان ۹۸، سه زندان جمهوری اسلامی ایران از جمله ندامتگاه فشافویه را تحریم کرد. این تحریم ها شامل ممنوعیت سفر و مسدود شدن دارایی های افراد و نهادهای مسئول در نقض حقوق بشر می شود. این اقدامات بین المللی، نشان دهنده اهمیت و جدیت گزارش های حقوق بشری مرتبط با این ندامتگاه و تأکید بر لزوم رعایت استانداردهای بین المللی در محیط های زندان است.

راهنمای کاربردی برای خانواده ها و مراجعین

برای خانواده ها و بستگان زندانیان در ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ، دسترسی به اطلاعات دقیق و به روز در مورد نحوه ارتباط، ملاقات و ارسال مایحتاج، از اهمیت بالایی برخوردار است. این بخش به ارائه راهنمایی های کاربردی در این زمینه می پردازد.

3.1. قوانین و مراحل ملاقات با زندانی

ملاقات با زندانیان در ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ، تحت قوانین و ضوابط خاصی انجام می شود. اطلاع از این ضوابط می تواند به تسهیل فرآیند ملاقات کمک کند.

انواع ملاقات:

• ملاقات کابینی: رایج ترین نوع ملاقات که از طریق شیشه و تلفن انجام می شود.
• ملاقات حضوری: با شرایط خاص و غالباً برای زندانیان نمونه یا با تشخیص قاضی ناظر زندان.
• ملاقات خصوصی (شرعی): مختص همسر و تنها با رعایت شرایط قانونی و تشخیص مسئولین.

جدول زمان بندی ملاقات ها:

ساعات و روزهای ملاقات برای هر اندرزگاه و نوع ملاقات ممکن است متفاوت باشد. این اطلاعات معمولاً به صورت هفتگی یا ماهانه توسط مسئولین زندان اعلام می شود. برای ملاقات های اولیه خانواده درجه یک، معمولاً نیازی به تعیین وقت قبلی نیست و می توان در روزهای اداری مراجعه کرد. پس از ملاقات اول، مسئولین زندان روز و ساعت ملاقات های بعدی را اعلام می کنند.

نوع ملاقات	روزهای ملاقات	ساعات تقریبی	ملاحظات
ملاقات حضوری (با خانواده درجه یک)	عموماً چهارشنبه ها	۷:۰۰ صبح تا ۱۳:۰۰ ظهر	برای بار اول هر روز اداری، سپس با تعیین وقت
ملاقات کابینی	طبق برنامه هر اندرزگاه	متغیر (صبح و بعدازظهر)	برای عموم خانواده و بستگان
ملاقات خصوصی (شرعی)	با هماهنگی قبلی	متغیر	مختص همسر قانونی با مدارک کامل

مدارک مورد نیاز برای ملاقات:

• اصل شناسنامه عکس دار و کارت ملی (برای تمامی ملاقات کنندگان).
• اصل شناسنامه عکس دار زندانی (در صورت لزوم).
• مدارک اثبات رابطه خویشاوندی (شناسنامه، عقدنامه).
• برای ملاقات های خصوصی، مدارک معتبر ازدواج و تأیید مراجع قضایی.

محدودیت ها و نکات مهم:

• ملاقات فقط برای خانواده درجه یک (پدر، مادر، همسر، فرزند، خواهر، برادر) به صورت منظم امکان پذیر است.
• سایر بستگان ممکن است با محدودیت های بیشتری مواجه شوند یا نیاز به تأیید کتبی زندانی داشته باشند.
• ورود هرگونه گوشی تلفن همراه، ضبط کننده صدا یا تصویر و وسایل الکترونیکی به سالن ملاقات ممنوع است.
• رعایت حجاب و شئونات اسلامی برای بانوان الزامی است.

3.2. دستورالعمل واریز وجه به حساب زندانی

واریز پول به حساب زندانی برای تأمین نیازهای روزمره از قبیل خرید از بوفه زندان، یکی از دغدغه های اصلی خانواده ها است. چندین روش برای واریز وجه به حساب زندانیان در نظر گرفته شده است.

روش های واریز:

• واریز حضوری در بانک: برخی بانک ها دارای شعبه یا باجه هایی در نزدیکی زندان یا در داخل آن هستند که امکان واریز مستقیم وجه به حساب زندانی را فراهم می کنند.
• کارت به کارت: در برخی موارد، امکان واریز وجه از طریق دستگاه های خودپرداز یا اپلیکیشن های بانکی با استفاده از شماره کارت مخصوص زندان فراهم می شود.
• واریز آنلاین: در صورت وجود سامانه آنلاین مربوط به سازمان زندان ها، این امکان برای خانواده ها فراهم می شود که وجه را به صورت اینترنتی واریز کنند. (لازم است از فعال بودن این سرویس اطمینان حاصل شود).

اطلاعات بانکی مورد نیاز:

برای واریز پول، معمولاً نیاز به شماره حساب یا شماره کارت مخصوص زندان و در برخی موارد، کد ملی یا شماره پرونده زندانی است. این اطلاعات را می توان از مسئولین مددکاری یا اطلاعات زندان جویا شد.

نکات مهم:

• سقف واریز: برای جلوگیری از سوءاستفاده، معمولاً سقف مشخصی برای واریز وجه در هر بازه زمانی تعیین می شود.
• زمان رسیدن وجه: ممکن است بین زمان واریز تا زمان اعمال شدن وجه در حساب زندانی، چند روز کاری فاصله باشد.
• استفاده از وجه: زندانیان می توانند از موجودی حساب خود برای خرید از بوفه زندان (شامل مواد خوراکی، لوازم بهداشتی و سایر مایحتاج مجاز) استفاده کنند.

3.3. ضوابط تحویل لوازم و اقلام به زندانی

تحویل لوازم و وسایل به زندانیان نیز تابع قوانین سختگیرانه ای است تا از ورود اقلام ممنوعه جلوگیری شود. خانواده ها باید از لیست اقلام مجاز و ممنوعه آگاهی کامل داشته باشند.

لیست اقلام مجاز و ممنوعه:

• اقلام مجاز:
  • لباس (در تعداد و انواع مشخص، غالباً لباس های ساده و بدون آرم خاص)
  • وسایل بهداشتی (صابون، شامپو، مسواک، خمیردندان، حوله کوچک)
  • کتاب و نوشت افزار (در صورت تأیید مسئولین)
  • داروهای خاص (با نسخه پزشک زندان و تأیید بهداری)
• اقلام ممنوعه:
  • مواد غذایی پخته و فاسدشدنی
  • انواع تلفن همراه و وسایل الکترونیکی
  • تجهیزات برنده و تیز
  • پول نقد، طلا و جواهر
  • هرگونه مواد مخدر، روان گردان و الکل

روزها و ساعات مجاز برای تحویل:

برای تحویل بسته ها و اقلام، روزهای خاصی در هفته (معمولاً یک روز مشخص مانند چهارشنبه) تعیین می شود. ساعات تحویل نیز محدود است. لازم است پیش از مراجعه، از زمان بندی دقیق و به روز از طریق تلفن یا مراجعه حضوری کسب اطلاع شود.

محدودیت ها و فرآیند بازرسی:

تعداد و نوع اقلام تحویلی محدود است و کلیه بسته ها به دقت توسط مسئولین زندان بازرسی می شوند. هرگونه تلاش برای وارد کردن اقلام ممنوعه، می تواند منجر به ضبط کالا و حتی پیگرد قانونی شود.

3.4. راه های ارتباط و کسب اطلاع از وضعیت زندانی

حفظ ارتباط و آگاهی از وضعیت زندانی، برای خانواده ها بسیار مهم است. چندین راه برای تماس با زندان و کسب اطلاعات وجود دارد.

شماره تلفن های ضروری ندامتگاه:

برای تماس با بخش های مختلف زندان، از جمله اداره مددکاری، اطلاعات یا دفتر ملاقات ها، معمولاً شماره تلفن های مشخصی وجود دارد. توصیه می شود برای دریافت اطلاعات صحیح و موثق، مستقیماً با خود ندامتگاه تماس گرفته شود.

شماره تلفن های عمومی و داخلی بخش های مختلف را می توان از طریق مراجع رسمی یا با جستجو در اینترنت (در صورت انتشار عمومی) به دست آورد. بخش مددکاری معمولاً بهترین مرجع برای پیگیری وضعیت قضایی و عمومی زندانی است.

روش های استعلام وضعیت:

• مراجعه حضوری: بهترین روش برای کسب اطلاعات دقیق، مراجعه حضوری به بخش مددکاری زندان است. البته بهتر است پیش از مراجعه حضوری، با هماهنگی تلفنی از ساعات کاری و نیاز به تعیین وقت قبلی مطلع شوید.
• تماس تلفنی: برای پرسش های کلی یا پیگیری های اولیه، تماس تلفنی با بخش مددکاری یا اطلاعات زندان می تواند مفید باشد.

نکات کلیدی برای پیگیری موثر:

• هنگام تماس یا مراجعه، اطلاعات دقیق زندانی از جمله نام، نام خانوادگی، نام پدر و شماره پرونده را در دسترس داشته باشید.
• درخواست های خود را به صورت واضح و مختصر بیان کنید.
• از پرخاشگری یا اصرار بیش از حد خودداری کنید؛ همکاری با مسئولین زندان به دریافت اطلاعات کمک می کند.
• محدودیت هایی در ارائه اطلاعات تلفنی وجود دارد، به خصوص در مورد جزئیات پرونده یا وضعیت سلامت، که ممکن است نیاز به مراجعه حضوری داشته باشد.

تحلیل و جمع بندی

ندامتگاه مرکزی تهران بزرگ، با ابعاد گسترده و نقش محوری خود در سیستم قضایی و کیفری کشور، همواره موضوع بحث و بررسی بوده است. این مرکز که به اشتباه در میان برخی با نام زندان تهران بزرگ حسن آباد قم شناخته می شود، در حقیقت در منطقه فشافویه شهرستان ری استان تهران واقع شده و به دلیل حجم بالای زندانیان و تنوع جرایم، با چالش های متعددی روبرو است.

از سیر تاریخی تبدیل شدن آن از اردوگاه مواد مخدر به زندان اصلی استان تهران گرفته تا مشخصات کالبدی عظیم آن، این ندامتگاه یک مرکز پیچیده است. مسائل مربوط به عدم رعایت کامل تفکیک جرایم، چالش های بهداشتی و درمانی، و حوادث حقوق بشری که منجر به تحریم های بین المللی نیز شده اند، اهمیت شفافیت و نظارت بر این مرکز را دوچندان می کند.

برای خانواده ها و بستگان زندانیان، دسترسی به اطلاعات دقیق و کاربردی در زمینه ملاقات، واریز وجه و تحویل اقلام، حیاتی است. این مقاله تلاش کرد تا با ارائه راهنمایی های جامع، ابهامات را برطرف کرده و مسیری روشن برای تعامل با این ندامتگاه ترسیم کند. در نهایت، شناخت عمیق و آگاهانه از این ندامتگاه و چالش های آن، گامی مهم در جهت بهبود شرایط و رعایت حقوق انسانی در محیط های اصلاح و تربیت کشور خواهد بود.