ساختن تصویر ذهنی درست از آینده ایران

در یک پژوهش مطرح شد؛

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری نادیاتور، آینده روشن و داشتن تصویر ذهنی درست از آن می‌تواند روحی تازه‌ای به جان جامعه ایرانی بدمد. این روزها به زعم بسیاری از کارشناسان راه نجات کشور وفاق، همدلی و استفاده از رونده‌ها و مدل‌های توسعه از جمله مدل آینده پژوهی است. اگر می‌خواهیم در سطح جهانی و عرصه های مختلف علمی، فرهنگی، اقتصادی، فناوری و…حرفی برای گفتن داشته باشیم مجبور و محکوم هستیم که در این مسیر قرار بگیریم.

علیرضا نصر اصفهانی در پژوهشی با عنوان «‌منشور هم آفرینی تصویر ایران آینده»دراین باره می‌نویسد: تصویر ایران آینده، بستری است که می‌تواند محل گفت‌وگو، تعامل، نزاع و نیز اقدامِ تمامی بازیگران پیشرفت باشد؛ چرا که ایران آینده بر پایه دو لنگر عینی (وقایع میدانی و اتفاقات واقعی در جامعه و حاکمیت) و لنگر ذهنی (منظر عمومی آینده در ذهنیت‌ها و ادراکات) استوار می‌شود.

تصویر مطلوب مبتنی بر افق‌های مشترک اجتماعی

از نظر این پژوهشگر هر جامعه‌ای ناگزیر و خواه، ناخواه در خصوص آینده می‌اندیشد و برآن مبنا کنشگری می‌کند؛ در این میان آن چه مهم است هم‌ذهنی و فهم مشترک جامعه در خصوص آینده و افق زمانی آن است. به نظر وظیفه حکومت‌ها در این میان، تصریح روایت‌های ضمنی و ذهنی مردمان در خصوص آینده با ایجاد بسترهای گفتگوهای امیدوار به آینده و آینده‌نگر، و از طریق ارایه پرسش‌های جهت آفرین است. از این رو، زمان آن فرارسیده که در این زمان ویژه، بر مهم ترین دستور کار گفتمان جامعه ایران یعنی تصویر «ایران آینده» تصریح گردد. 

تصویر آینده یک نوع آگاهی اجتماعی جمعی نسبت به آینده است که در ذهن افراد شکل می‌گیرد. تصاویر خلق شده از آینده نشان دهنده امید‌ها و ترس‌های افراد است که به طور آگاهانه و ناخودآگاه بر تصمیم‌ها و رفتار‌های آن‌ها تأثیر می‌گذارد. تصویر مطلوب آینده در هیچ جا امر معین و متعین نیست و هر کشوری باید خود، راه آینده‌اش را بشناسد.

در زمینه تصویرپردازی ایران آینده (در سطح ملی)، تاکنون تلاش‌های محدودی ازجمله چشم انداز ۱۴۰۴ (توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام) و آینده نگاری ملی (توسط معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان) انجام شده است.

 با توجه به موعد پایانی چشم انداز ۱۴۰۴ ایران، باید برمبنای ارزیابی کلان و فنی چشم انداز قبلی (چه به لحاظ روش شناسی و چه به لحاظ تحقق عملیاتی)، روح تازه‌ای به چشم انداز جدید تزریق شود که فارغ از روش‌های کلاسیک، سنتی و جامع باشد.

ساختن تصویر ذهنی درست از ایران آینده

از این رو چارچوب جدید باید چارچوبی برای ساخت تصویر آینده ایران به کمک نوآوری‌های سیاستی باشد. مبتنی بر همین رویکرد مرکز پژوهش‌های مجلس در پژوهشی با عنوان «منشور هم آفرینی ایران آینده (۲): چارچوب ساخت تصویر مبتنی بر تجربیات جهانی و اقتضائات ایران»، آورده است که چشم‌انداز، یک مقصد پیش‌بینی شده و مبتنی‌بر آمال است که سازوکار‌های آن محل بحث است.

برخی بر این باورند چشم‌انداز باید دست‌نیافتنی باشد تا تنش خلاق (شوق به تلاش بیشتر) ایجاد کند و برخی قائل به واقع‌بینی آن هستند. به هر میزانی که دست‌نیافتنی باشد، مسیر تحقق و برنامه‌های مشتق شده آن، ابتر می‌ماند و منابع ملی را ضایع می‌کند. مقصد کشور‌ها نه‌تنها برای برای مردم در داخل آن کشور، بلکه در بعد جهانی تأثیرگذار است، زیرا که در دنیای کنونی؛ چشم‌انداز یک کشور از نظر اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و نظامی برای سایر کشور‌های جهان تأثیرگذار است.

از نظر پژوهشگران این گزارش، یکی از مهم‌ترین نقدهای وارد به تجربه چشم‌انداز ۱۴۰۴، نبود تصویرپردازی و روایت‌سازی مضامین کلیدی آن در قالب‌های متنوع و متناسب با مخاطبین مختلف است. تصویرسازی از آینده محتمل و مطلوب و نامطلوب، می‌تواند مهم‌ترین نقطه متمایز چشم‌انداز جدید نسبت به تجربه قبلی باشد. در این گزارش، بر روی ابعاد این ویژگی، بیشتر بحث شده است.

 
آنچه که پژوهشگران تحقیق، پیشنهاد می‌دهند آن است که چشم‌انداز جدید ایران باید مبتنی‌بر تصویرپردازی و فناوری‌ نرم اجتماعی باشد به‌گونه‌ای که در روایت پیشرفت خلق شده، عواطف تک تک ایرانی‌های دغدغه‌مند (همه مردم) جلب شده و ایشان را به موضع وادار سازد (کنش یا واکنش). این پژوهش به بررسی ساخت تصویر آینده برمبنای مورد‌کاوی‌های جهانی، ادبیات بین‌رشته‌ای مرتبط و تجربیات موفق داخلی می‌پردازد. در پایان با استفاده از روش تحلیل لایه‌ای علت‌ها و اتکا به حکمرانی برپایه استعاره، استعاره جدید «سیمرغ» برای هم‌آفرینی ساخت آینده پیشنهاد شده است.

راهکار پیشنهادی مرکز پژوهش‌های مجلس در این گزارش در ۳ دسته تقنینی، نظارتی یا سیاستی شامل نگاشت نهادی و تقسیم کار دستگاه‌های دولتی در حوزه تصویرسازی و چشم‌اندازپردازی ایران آینده، اجتماعی‌سازی و روایت‌سازی قوانین مجلس و توجه به تصویر آینده آن در هنگام قانونگذاری، سیاستگذاری قوانین مجلس برمبنای تصویر و ادراک عمومی جامعه، احیای نواحی فرهنگی و توجه به زیست‌بوم‌های فرهنگی در ساخت تصویر آینده، توسعه صنایع فرهنگی مانند خلق کاراکتر، عروسک، انیمیشن، بازی رایانه‌ای، موسیقی و سایر محصولات فرهنگی و توجه به فناوری بومی تصویرساز در ایران مانند اربعین، راهیان نور،کانون فرهنگی، مساجد، بسیج، شعر، مبتنی است.