معنی سبق و لحوق

معنی سبق و لحوق در فلسفه اسلامی، به پیشی و پسی گرفتن دو شیء یا امر نسبت به یک مبدأ مشترک اشاره دارد که یکی از آن ها در ارتباط با مبدأ، درجه یا میزان قوی تری دارد و دیگری ضعیف تر. این مفهوم بنیادی، یکی از عوارض عامه موجودات است و در درک ساختار هستی، ارتباط علل و معالیل، و مراتب وجودی نقشی اساسی ایفا می کند. سبق و لحوق مفهومی کاملاً فلسفی و متافیزیکی است که با سبق تصرف و لحوق تصرف در مباحث حقوقی، که به اولویت زمانی تصرف بر یک مال منقول یا غیرمنقول می پردازد، کاملاً متفاوت است و نباید با آن خلط شود.

مفهوم «سبق و لحوق» که با «تقدم و تأخر» نیز مترادف است، از مفاهیم کلیدی در فلسفه اسلامی به شمار می رود که در مباحث هستی شناسی، علت و معلول، و مراتب وجود کاربرد فراوانی دارد. فلاسفه از دیرباز برای تبیین نسبت های وجودی میان اشیاء و امور، به این مفهوم اتکا کرده اند. درک عمیق این اصطلاحات و اقسام گوناگون آن ها، برای هر پژوهشگر یا دانشجوی فلسفه اسلامی ضروری است؛ چرا که فهم متون کلاسیک و نظام های فکری بزرگان فلسفه بدون این درک دقیق، میسر نخواهد بود. تعدد اقسام و ظرافت های موجود در تعریف هر کدام، پیچیدگی و غنای این بحث را دوچندان می سازد.

تعریف بنیادی سبق و لحوق (تقدم و تأخر) و معیت

برای ورود به بحث اقسام، ابتدا لازم است تعریفی جامع و دقیق از خود مفهوم سبق و لحوق ارائه شود و ارکان تشکیل دهنده ی آن تبیین گردد. این امر پایه ای برای فهم ظرایف و تفاوت های اقسام بعدی خواهد بود.

معنای لغوی و اصطلاحی سبق و لحوق

واژه سبق در لغت به معنای پیشی گرفتن، جلو افتادن و سبقت جستن است. در مقابل، لحوق به معنای پیوستن، به دنبال آمدن، یا پسی گرفتن است. در اصطلاح فلسفی، این دو واژه دقیقاً متناظر با تقدم و تأخر هستند. بنابراین، سابق همان متقدم و لاحق همان متأخر است. این مفاهیم ناظر به یک نوع نسبت و رابطه میان دو یا چند موجود هستند.

ارکان سبق و لحوق

برای اینکه بتوانیم از سبق و لحوق سخن بگوییم، وجود سه رکن اساسی ضروری است:

1. وجود دو شیء یا امر مورد سنجش: این دو شیء باید به گونه ای باشند که بتوانند با یکدیگر مقایسه شوند.
2. اشتراک آن دو در نسبت با یک مبدأ واحد و مفروض: این مبدأ، نقطه ی مرجعی است که هر دو شیء نسبت به آن سنجیده می شوند. مبدأ می تواند زمان، مکان، علت، یا هر مفهوم دیگری باشد.
3. تفاوت در میزان این نسبت: یکی از دو شیء (سابق یا متقدم) دارای نسبتی قوی تر، نزدیک تر یا کامل تر با آن مبدأ باشد و دیگری (لاحق یا متأخر) نسبتی ضعیف تر، دورتر یا ناقص تر.

به عنوان مثال، در اعداد طبیعی، اگر عدد «یک» را مبدأ در نظر بگیریم، عدد «دو» نسبت قوی تری به «یک» (از حیث نزدیکی) دارد تا عدد «سه». پس «دو» بر «سه» متقدم و «سه» متأخر است.

مفهوم معیت (همراهی)

در کنار سبق و لحوق، مفهوم «معیت» (همراهی) نیز مطرح می شود. معیت حالتی است که دو شیء در ارتباط با یک مبدأ مشترک، هیچ تفاوت و اختلافی در میزان نسبت با آن مبدأ نداشته باشند. به عبارت دیگر، هر دو شیء به یک میزان یا به یک شیوه با مبدأ مورد سنجش در ارتباط باشند.

به عنوان مثال، دو حادثه که دقیقاً در یک لحظه زمانی واحد اتفاق می افتند، دارای معیت زمانی هستند. یا دو مأموم که در یک صف نماز جماعت و در فاصله ای یکسان از محراب ایستاده اند، دارای معیت رتبی (نسبت به محراب) محسوب می شوند. معیت، در واقع، حالتی است که در آن صفت تقدم و تأخر (به عنوان ملکه ی یک نسبت) وجود ندارد.

تقدم و تأخر از مفاهیم تشکیکی هستند؛ بدین معنا که شدت و ضعف، کمال و نقص، یا نزدیکی و دوری در نسبت با مبدأ، می تواند درجات متفاوتی داشته باشد و این یک امر مطلق و دوگانه نیست.

اقسام جامع سبق و لحوق (تقدم و تأخر) در فلسفه اسلامی

فلاسفه اسلامی با استقراء و تحلیل دقیق وجودات و نسبت های میان آن ها، اقسام متعددی را برای سبق و لحوق برشمرده اند. هر یک از این اقسام دارای ملاک و ویژگی های خاصی است که تمایز آن ها از یکدیگر ضروری است.

تقدم و تأخر زمانی

تقدم و تأخر زمانی، یکی از ملموس ترین و آشکارترین اقسام سبق و لحوق است.

تعریف: در این قسم، وجود متقدم قبل از وجود متأخر محقق می شود و امکان اجتماع آن دو در یک لحظه واحد وجود ندارد. این تقدم و تأخر به اجزاء زمان نسبت داده می شود.

مثال: «دیروز» بر «امروز» تقدم زمانی دارد. آمدن «حسن» به کلاس در ساعت ۵، بر آمدن «حسین» در ساعت ۵:۱۵ تقدم زمانی دارد. خود لحظات زمان نیز بر یکدیگر سبق و لحوق زمانی دارند.

ویژگی ها:

• عدم امکان اجتماع سابق و لاحق.
• ترتیب حقیقی و غیر قراردادی.

ملاک: انتساب به جزء سابق یا لاحق از حقیقت زمان.

این قسم از تقدم، ابتدا و بالذات به خود اجزاء زمان تعلق دارد و سپس بالعرض به حوادثی که در این اجزاء محقق می شوند.

تقدم و تأخر طبعی

تقدم طبعی به رابطه علت ناقصه با معلول خود اشاره دارد.

تعریف: علت ناقصه، وجودش برای تحقق معلول ضروری است اما به تنهایی برای ایجاد آن کفایت نمی کند. این علت بر معلول خود تقدم طبعی دارد.

مثال: عدد «دو» بر عدد «سه» تقدم طبعی دارد، زیرا برای تحقق عدد سه، وجود عدد دو (یا دو واحد) لازم است اما کافی نیست. همچنین، «زمین مساعد» برای رویش «گیاه» تقدم طبعی دارد؛ زیرا وجود زمین مساعد برای رویش گیاه لازم است اما به تنهایی عامل رویش نیست و عوامل دیگری نظیر آب، نور و دانه نیز باید فراهم باشند.

ملاک: «وجود». یعنی نسبت علت ناقصه به اصل وجود، قوی تر از نسبت معلول به وجود است؛ زیرا علت ناقصه می تواند بدون معلولش موجود باشد، اما معلول بدون علت ناقصه اش نمی تواند موجود شود.

این نوع تقدم، در مرتبه وجود است و به جنبه های ماهوی یا زمانی اشیاء کاری ندارد.

تقدم و تأخر علّی

این قسم به رابطه علت تامه با معلول خود مربوط می شود.

تعریف: علت تامه، علتی است که تمامی نیازمندی های معلول را برطرف می کند و با تحقق آن، معلول به وجوب وجود می رسد و حتماً موجود می شود. علت تامه بر معلول خود تقدم علّی دارد.

مثال: حرکت دست بر حرکت قلم در نوشتن، یا وجود «آتش» بر «حرارت» آن (در صورت ملاحظه علت تامه). هرچند این مثال ها ممکن است در برخی سطوح اشکال داشته باشند، اما مفهوم اساسی این است که علت تامه، وجود معلول را ایجاب می کند.

ملاک: «وجوب وجود». معلول، وجوب وجود خود را از علت تامه می گیرد، در حالی که علت تامه از معلول خود چنین نیازی ندارد. بنابراین، علت تامه از حیث وجوب وجود، بر معلول خود مقدم است.

نکته مهم: در تقدم علّی، هرگز تأخر زمانی معلول از علت تامه وجود ندارد؛ بلکه علت تامه و معلول آن همواره در یک لحظه زمانی تحقق می یابند. تقدم علّی، تقدمی ذاتی و وجودی است، نه زمانی.

تقدم و تأخر ماهوی (یا بالتجوهر)

این قسم از تقدم به ساختار و اجزاء ذاتی ماهیت اشاره دارد.

تعریف: تقدم اجزاء ذاتی ماهیت (مانند جنس و فصل) بر خود ماهیت، و همچنین تقدم ماهیت بر لوازم ذاتی یا خارجی آن. این تقدم در مرتبه ذات و ماهیت اشیاء است.

مثال: «حیوان» (جنس) و «ناطق» (فصل) بر «انسان» (ماهیت نوعی) تقدم ماهوی دارند، زیرا انسان از ترکیب این دو جزء ذاتی حاصل می شود. همچنین، «ماهیت چهار» بر «زوجیت» (به عنوان لازم ذاتی آن) تقدم ماهوی دارد؛ یعنی ابتدا ماهیت چهار محقق می شود، سپس صفت زوجیت بر آن عارض می گردد.

تفاوت با تقدم طبعی: تقدم طبعی در مرتبه «وجود» بود، اما تقدم ماهوی در مرتبه «ماهیت و ذات» اشیاء است. در تقدم طبعی، علت ناقصه بر معلولش از حیث وجود پیشی داشت، اما در تقدم ماهوی، اجزاء قوام بخش ماهیت بر خود ماهیت تقدم دارند.

ملاک: «تقرر ماهیت و علل قوام آن». اجزاء ذاتی، عامل قوام و تحقق ماهیت هستند و ماهیت بدون آن ها قابل تصور نیست.

تقدم و تأخر به حقیقت (ابداع ملاصدرا)

این قسم از تقدم توسط صدرالمتألهین (ملاصدرا) به اقسام تقدم اضافه شده است و بر مبنای تمایز حقیقت و مجاز در اسناد شکل گرفته است.

تعریف: سبق بالحقیقه زمانی است که یک شیء به طور حقیقی و بالذات به وصفی متصف شود، در حالی که شیء دیگر به طور مجازی و بالعرض به همان وصف متصف می گردد. شیئی که اتصاف حقیقی دارد، بر شیئی که اتصاف مجازی دارد، تقدم به حقیقت دارد.

تبیین مفهوم حقیقت و مجاز در اسناد (حقیقت عقلی): اسناد حقیقی (حقیقت عقلی) آن است که وصفی به فاعل حقیقی و اصلی آن نسبت داده شود (مثلاً «انبت الله البقل» به معنای «خداوند گیاهان را رویاند»). در مقابل، اسناد مجازی (مجاز عقلی) آن است که وصفی به غیر فاعل حقیقی آن نسبت داده شود، اما این اسناد به دلیل وجود ارتباطی خاص صورت گیرد (مثلاً «انبت الربیع البقل» به معنای «بهار گیاهان را رویاند»، در حالی که بهار خود عامل اصلی رویش نیست).

مثال: «جریان آب در میزاب (ناودان)» به طور حقیقی و بالذات به آب نسبت داده می شود. اما وقتی می گوییم «میزاب جاری شد»، جریان به طور مجازی و بالعرض به میزاب نسبت داده شده است. در اینجا، «جریان آب در میزاب» بر «جریان میزاب» تقدم به حقیقت دارد، زیرا تحقق حقیقی جریان در آب، شرط اسناد مجازی آن به میزاب است.

ملاک: «اصل ثبوت و تحقق» (اعم از حقیقی و مجازی). یعنی شیئی که منشأ حقیقی وصف است، بر شیئی که به عرض و مجاز آن وصف را دارا می شود، مقدم است.

تقدم و تأخر دهری (ابداع میرداماد)

این قسم از تقدم توسط میرداماد، فیلسوف بزرگ مکتب اصفهان، ابداع شد و با نظریه او در باب حدوث و قدم دهری گره خورده است.

تعریف: تقدم دهری به تقدم وجودی علت تامه بر معلولش اشاره دارد، اما نه از حیث ایجاب وجوب وجود (که در تقدم علّی مطرح بود)، بلکه از آن حیث که وجود علت در مرتبه ای از هستی مستقر است که وجود معلول در آن مرتبه استقرار ندارد؛ به عبارت دیگر، عدم معلول در مرتبه ی وجود علت تقرر دارد.

تبیین مراتب طولی هستی: میرداماد قائل به مراتب طولی هستی بود که هر مرتبه دارای ویژگی های خاص خود است (مانند عالم عقول، عالم نفوس و عالم ماده). وجودات در مراتب بالاتر هستی، بر وجودات در مراتب پایین تر، تقدم دهری دارند.

مثال: «تقدم نشئه تجرد عقلی» بر «نشئه ماده». موجودات عقلی (مجردات) در مرتبه ای از هستی قرار دارند که فارغ از زمان و ماده اند، در حالی که موجودات مادی در مرتبه ای پایین تر و وابسته به زمان و ماده اند. بنابراین، وجود عالم عقول بر عالم ماده تقدم دهری دارد.

تفاوت با تقدم علّی: هرچند که مصادیق تقدم علّی و تقدم دهری در بسیاری موارد یکی است (علت تامه بر معلول)، اما حیث صدق آن ها متفاوت است. تقدم علّی ناظر به «وجوب وجود» معلول از علت است، در حالی که تقدم دهری ناظر به «مراتب هستی» و استقرار وجود علت در مرتبه ای بالاتر است که معلول هنوز در آن مرتبه محقق نشده است.

ملاک: «تحقق داشتن در مراتب بالاتر عالم وجود» و استقلال وجودی در آن مرتبه.

تقدم و تأخر رتبی

تقدم و تأخر رتبی، بر اساس چینش و ترتیب خاص میان اشیاء نسبت به یک مبدأ مشخص تعریف می شود.

تعریف: این قسم از تقدم و تأخر، مربوط به چینش و موقعیت اشیاء در یک سلسله یا ردیف است که نسبت به یک مبدأ معین سنجیده می شود. این ترتیب می تواند طبعی (عقلی) یا وضعی (قراردادی) باشد.

مثال:

• ترتیب طبعی/عقلی: ترتیب اعداد طبیعی نسبت به مبدأ واحد (مثلاً «یک»). عدد «دو» بر عدد «سه» تقدم رتبی دارد، زیرا به مبدأ «یک» نزدیک تر است. همچنین، «جنس عالی» بر «جنس متوسط» و «نوع» تقدم رتبی دارد.
• ترتیب وضعی/قراردادی: «امام جماعت» نسبت به «مأمومین» در صف نماز، یا «صف جلویی» نسبت به «صف پشتی» در ردیف کردن سربازان. در اینجا مبدأ (محراب یا خط شروع) قراردادی است.

ملاک: «نسبت قرب و نزدیکی به یک مبدأ مشخص و محدود». هر چه شیء به مبدأ نزدیک تر باشد، متقدم تر است.

تقدم و تأخر به شرف

این قسم از تقدم، بر مبنای ارزش گذاری و برتری در صفات کمالی و معنوی است.

تعریف: تقدم به شرف، زمانی مطرح می شود که دو شیء در یک صفت کمالی و ارزشی با یکدیگر مقایسه شوند و یکی از آن ها از حیث این صفت بر دیگری برتری و کمال بیشتری داشته باشد.

مثال: «فقیه اعلم» بر «فقیه دیگر» در فقاهت، «انسان شجاع» بر «انسان ترسو» در صفت شجاعت، یا «عالم» بر «جاهل» در علم، تقدم به شرف دارد. در اینجا ملاک سنجش، فضیلت و کمال معنوی است.

ملاک: «برتری در ارزش ها و کمالات متعالی». شیئی که دارای درجه ی بالاتری از کمال یا فضیلت باشد، از حیث شرف، بر دیگری مقدم است.

وجوه افتراق و ارتباط میان اقسام مختلف تقدم و تأخر

اقسام هشت گانه سبق و لحوق، هرچند همگی به مفهوم «پیشی و پسی» اشاره دارند، اما وجوه تمایز و ارتباطات ظریفی میان آن ها برقرار است که درک دقیق آن برای تحلیل های فلسفی اهمیت بسزایی دارد. برخی از این اقسام، ماهیتی «بالذات» دارند، به این معنا که خودِ شیء یا وجودِ آن، منشأ تقدم است (مانند تقدم طبعی، علّی و ماهوی). در مقابل، برخی دیگر بیشتر جنبه «اعتباری» یا «فرعی» دارند که توسط ما به شیء نسبت داده می شوند (مانند رتبی یا شرفی که به اعتبار مبدأ و ملاک ما حاصل می شوند)، یا جنبه ی «ابداعی» و توسعه یافته از سوی فلاسفه ی متأخر.

برای روشن تر شدن تفاوت ها و شباهت ها، می توانیم یک جدول مقایسه ای ارائه دهیم:

قسم تقدم و تأخر	تعریف مختصر	ملاک اصلی	آیا سابق و لاحق جمع می شوند؟
زمانی	پیشی در بستر زمان	انتساب به جزء زمان	خیر
طبعی	تقدم علت ناقصه بر معلول	وجود	بله
علّی	تقدم علت تامه بر معلول	وجوب وجود	بله (زمانی خیر)
ماهوی (تجوهر)	تقدم اجزاء ماهیت بر ماهیت و ماهیت بر لوازم	تقرر ماهیت	بله
به حقیقت	اتصاف حقیقی بر اتصاف مجازی	اصل ثبوت و تحقق	بله
دهری	تقدم وجودی در مراتب عالی هستی (انفکاک وجودی طولی)	تحقق در مراتب بالاتر هستی	خیر (در همان مرتبه)
رتبی	تقدم بر اساس چینش و نزدیکی به مبدأ	نسبت قرب به مبدأ	بله
به شرف	تقدم بر اساس برتری در صفات کمالی	برتری در ارزش ها و کمالات	بله

برخی از اقسام، مانند تقدم علّی و دهری، هرچند مصادیق مشترک زیادی دارند (مثل تقدم علت تامه بر معلول)، اما حیث صدق آن ها کاملاً متفاوت است. این نشان دهنده دقت و ظرافت نگاه فلاسفه در تحلیل وجود است. در حالی که تقدم علّی به نقش علت در اعطای وجوب وجود به معلول می پردازد، تقدم دهری به استقرار وجود علت در مرتبه ای بالاتر از هستی نسبت به معلول توجه دارد. این تمایزات نه تنها جنبه نظری دارند، بلکه در فهم پیچیدگی های نظام آفرینش و مراتب هستی کاربرد فراوانی دارند.

تمایز سبق و لحوق فلسفی از سبق و لحوق حقوقی

پیش از هر چیز، باید تأکید کرد که مفهوم «سبق و لحوق» در فلسفه اسلامی که مورد بحث این مقاله بود، با اصطلاحات «سبق تصرف» و «لحوق تصرف» در علم حقوق، که غالباً در دعاوی ملکی و تصرف عدوانی به کار می روند، کاملاً متفاوت است. این دو مفهوم از دو حیث و حوزه معرفتی مجزا سرچشمه می گیرند و به دو معنای متفاوت به کار می روند.

سبق و لحوق فلسفی: همانطور که به تفصیل شرح داده شد، سبق و لحوق فلسفی به پیشی و پسی در مراتب هستی، علیت، ماهیت، زمان و غیره، به عنوان یکی از عوارض عامه موجود، می پردازد. این بحث کاملاً انتزاعی، متافیزیکی و ناظر به روابط ذاتی یا وجودی میان اشیاء است. ملاک آن می تواند وجوب وجود، حقیقت اتصاف، مراتب هستی، یا قرب به یک مبدأ کلی باشد. هدف از این بحث، فهم عمیق تر نظام آفرینش و نسبت های میان موجودات است.

سبق تصرف و لحوق تصرف حقوقی: در مقابل، سبق تصرف در حقوق به معنای «اولویت زمانی در تصرف بر یک مال (اغلب غیرمنقول)» است. اگر فردی بتواند ثابت کند که پیش از دیگری و به صورت مشروع، بر ملکی تصرف داشته است، دارای سبق تصرف است. لحوق تصرف نیز به تصرفی اشاره دارد که بعد از سبق تصرف فرد دیگر صورت گرفته و اغلب مورد بررسی قرار می گیرد تا قانونی یا غیرقانونی (عدوانی) بودن آن مشخص شود. این مفاهیم کاملاً عینی، عملی و ناظر به روابط افراد با اموال، در چهارچوب قوانین و مقررات حقوقی یک جامعه هستند. ملاک آن، زمان واقعی تصرف، مدارک مالکیت، شهادت شهود، و مستندات قانونی است. هدف از این بحث، حل و فصل اختلافات ملکی و اعاده حق به ذی حق در محاکم قضایی است.

بنابراین، با وجود تشابه ظاهری در کلمات «سبق» و «لحوق»، باید هوشیار بود که این دو در بستر معرفتی کاملاً متفاوتی قرار دارند و هرگونه خلط مبحث میان آن ها می تواند به کژفهمی های جدی در هر دو حوزه منجر شود. موضوع این مقاله صرفاً به جنبه فلسفی و اصطلاحات تخصصی آن اختصاص دارد.

نتیجه گیری

مفهوم «سبق و لحوق» یا «تقدم و تأخر» یکی از اساسی ترین و پیچیده ترین مباحث در فلسفه اسلامی است که در آثار فلاسفه ی بزرگی همچون فارابی، ابن سینا، سهروردی، میرداماد و ملاصدرا مورد کاوش عمیق قرار گرفته است. این مفهوم صرفاً یک اصطلاح لغوی نیست، بلکه ابزاری تحلیلی و تبیینی برای درک پیچیدگی های وجود و نسبت های میان موجودات است. از تقدم زمانی که ملموس ترین نوع آن است، تا تقدم دهری میردامادی و تقدم به حقیقت ملاصدرایی، هر یک دریچه ای نو به سوی فهم ابعاد گوناگون هستی می گشایند.

درک دقیق اقسام هشت گانه سبق و لحوق، از جمله زمانی، طبعی، علّی، ماهوی، بالحقیقه، دهری، رتبی و شرفی، نه تنها برای مطالعه متون فلسفی ضروری است، بلکه به فلاسفه امکان می دهد تا روابط علّی و معلولی، مراتب هستی، و حتی مسائل کلامی را با دقت بیشتری تحلیل کنند. تفکیک دقیق این اقسام و شناخت ملاک های هر یک، از هرگونه خلط و اشتباه در استدلال های فلسفی جلوگیری می کند. این مبحث، با وجود قدمت تاریخی اش، همچنان از اهمیت به سزایی در مطالعات فلسفی برخوردار است و نشان دهنده عمق و جامعیت تفکر در حکمت اسلامی است.

سوالات متداول

آیا سبق و لحوق همان تقدم و تأخر است؟

بله، در اصطلاح فلسفه اسلامی، «سبق و لحوق» و «تقدم و تأخر» دو واژه مترادف هستند و به یک مفهوم واحد اشاره دارند که عبارت است از پیشی و پسی گرفتن دو شیء یا امر نسبت به یک مبدأ مشترک. سابق همان متقدم و لاحق همان متأخر است.

فرق سبق و لحوق فلسفی با سبق تصرف و لحوق تصرف حقوقی چیست؟

تفاوت اساسی در حوزه معنایی و کاربرد آن هاست. سبق و لحوق فلسفی یک مفهوم متافیزیکی است که به روابط وجودی، علّی و ماهوی میان موجودات می پردازد و هدف آن درک ساختار هستی است. اما سبق تصرف و لحوق تصرف حقوقی به «اولویت زمانی در تصرف بر یک مال» اشاره دارد و یک مفهوم عملی و حقوقی است که در دعاوی ملکی برای تعیین حق تصرف افراد به کار می رود.

چرا فلاسفه ای مانند ملاصدرا و میرداماد اقسام جدیدی به آن افزوده اند؟

فلاسفه ی متاخر مانند میرداماد و ملاصدرا، با تعمیق در مباحث هستی شناسی و وجودشناسی، به ابعاد جدیدی از روابط میان موجودات پی بردند که در اقسام سنتی تقدم و تأخر به طور کامل پوشش داده نمی شد. میرداماد با طرح حدوث دهری، تقدم دهری را برای تبیین مراتب طولی هستی و انفكاک وجودی علت و معلول در آن مراتب، ابداع کرد. ملاصدرا نیز با نظریه اصالت وجود و تبیین حقیقت و مجاز عقلی، تقدم به حقیقت را برای توضیح اتصافات حقیقی و مجازی و منشأ آن ها به اقسام سبق و لحوق افزود. این اضافات نشان دهنده ی پویایی و تکامل مباحث فلسفی در طول تاریخ است.