دروغ13؛ گسترش یک کار ناپسند به بهانه سرگرمی

چند سالی می شود که وقتی صبح روز سیزدهم فروردین (اول آوریل) از خواب بیدار می شویم اخبار عجیب و غریبی می شنویم که تا چند ساعت محل بحث و اظهار نظر می شوند، اما نهایتا در پایان روز مشخص می شود به بهانه «دروغ 13» با خبری جعلی سرگرم شده بودیم!

به گزارش نادیاتور، کج شدن برج میلاد، همکاری دو سینماگر مطرح ایرانی و خارجی، اعلام خبر مرگ یک فرد مشهور و… از جمله شایعاتی هستند که طی سالیان اخیر، در قالب دروغ 13 مطرح و بازار تحلیل و بررسی و حتی نوشتن یادداشت پیرامون آنها داغ شده است. اما منشاء این رسم از کجاست؟ 

دروغ 13، به عنوان یک رسم وارداتی و بیگانه، این روزها به بخشی از فرهنگ ایرانی هم تبدیل شده است و برخی افراد خود را مقید به اجرای آن می دانند. در واقع این رسمِ ایرانیزه شده، ناشی از همزمانی روز اول آوریل (تقویم میلادی) با سیزدهم فروردین (تقویم خورشیدی) است.

هرچند درباره تاریخچه دقیق این رسم در کشورهای خارجی هم اطلاعات دقیقی در دست نیست، اما یکی از معروف ترین روایات درباره شکل گیری این رسم را به اقدام پادشاه فرانسه «شارل نهم» نسبت می دهند. او در سال 1564 و هنگام اصلاح تقویم گریگوری، جشن های سال نو را از اول ماه آوریل، به اول ماه ژانویه منتقل کرد، اما بعد از این تغییر، مخالفان همچنان مصرّانه در روز اول آوریل عید را جشن می گرفتند و موافقان، آن ها دست انداخته و «احمق های آوریل» می نامیدند.

نحوه اجرای این رسم در کشورهای خارجی به این صورت است که افراد از صبح دروغ هایی می گویند و در پایان روز، دروغ شان را فاش می کنند. در رسمِ اصلی، شخصی که بعدازظهر دروغی بگوید «احمق آوریل» لقب می گیرد، اما در نوع بومی آن در کشور ما، گاهی حتی برخی افراد از یک روز جلوتر شروع به دروغگویی می کنند تا دروغشان باورپذیرتر به نظر برسد و در نهایت با فاش شدن آن در پایان روز سیزدهم فروردین بتوانند از دروغِ باورپذیر خود لذت بیشتری ببرند!

البته یک اصل کلی نباید فراموش شود. دروغ اول آوریل نباید آسیب زننده باشد و بیشتر باید جنبه سرگرمی و حتی شادی بخشی داشته باشد؛ به عنوان مثال خبرِ دروغِ آتش بس در یک جنگ یا خبر دروغِ پایان یک اتفاق تلخ، باوجود اینکه شایعه هستند، اما دست کم می توانند تا چند ساعت باعث شادی، بخشی از یک جامعه شوند. هرچند شاید حتی این امید دروغین، در بلندمدت آثار نامناسبی بر روان افراد درگیر با آن واقعه تلخ داشته باشد.

با توجه به اینکه حتی در منابع معاصر، اثری از وجود چنین رسمی در میان ایرانیان نیست، به نظر می رسد عمر دروغ 13 در ایران کمتر از 80 سال باشد. البته به نظر می رسد در چند سال گذشته با افزایش استفاده از فضای مجازی، این رسم رونق بیشتری گرفته است.

در واقع حتی اگر نتوان در طول تمام سیزدهم فروردین های 10 سال گذشته، یک دروغ 13 فراگیر پیدا کرد (مانند خبر دروغ کج شدن برج میلاد) اما احتمالا هر یک از ما حداقل در میان دوستان و آشنایان خود، یک نفر را پیدا می کنیم که در این روز، خبر دروغین ازدواج، بچه دار شدن، مهاجرت و… خود را از پلتفرمی مانند اینستاگرام منتشر کرده باشد و بعد از چند ساعت، پرده از دروغ خود بردارد. 

هرچند نیت اولیه از شکل گیری چنین رسمی در خارج از کشور و حتی پذیرش آن در میان ایرانیان برای ایجاد یک سرگرمی متفاوت بوده است، اما این روزها می توان با طرح سوالاتی مانند اینکه آیا دروغگویی می تواند بهانه خوبی برای سرگرم شدن باشد؟ آیا ممکن نیست حس قدرت ناشی از فاش نشدن یک دورغ تا زمانی که خود شخص واقعیت را برملا کند، افراد را به سمت دروغگویی با بهانه سرگرمی سوق دهد؟ آیا حتی دروغ های ساده نمی توانند به اشخاصی که آن را می شنوند، آسیب بزند؟ آیا به رسمیت شناختن دروغگویی حتی برای یک روز، نمی تواند به پایه های اعتماد متقابل بین افراد آسیب وارد کند؟ و… این رسم وارداتی را با نگاهی دیگر بررسی کرد.

پایان خبر نادیاتور