۶۹۷ قانون مجازات اسلامی

ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی، سندی حیاتی برای حراست از حیثیت و آبروی اشخاص در جامعه به شمار می رود. این ماده به جرم انگاری افترا، یعنی انتساب صریح یک عمل مجرمانه به دیگری بدون توانایی اثبات آن، می پردازد و مجازات های مرتبط با آن را تعیین می کند. درک دقیق این ماده برای شهروندان، وکلا و دانشجویان حقوق از اهمیت بالایی برخوردار است.

در نظام حقوقی هر جامعه ای، حفظ حیثیت و آبروی افراد از اصول بنیادین و غیرقابل انکار است. قانون گذار با وضع مقررات مختلف، تلاش می کند تا از حقوق شهروندان در برابر تعرض به این ارزش های والای انسانی پاسداری کند. در این میان، ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) یکی از کلیدی ترین ابزارهای قانونی برای مقابله با پدیده مخرب افترا و تهمت به شمار می رود. این ماده با جرم انگاری هرگونه انتساب صریح عمل مجرمانه به دیگری، امنیت روانی و اجتماعی افراد را تضمین می کند و راه را برای سوءاستفاده از طریق اتهام زنی های بی اساس می بندد.

جرم افترا، به دلیل پیامدهای اجتماعی و روانی گسترده ای که برای قربانی به دنبال دارد، همواره مورد توجه حقوق دانان و قانون گذاران بوده است. از دست رفتن اعتبار، خدشه دار شدن آبرو، و وارد آمدن آسیب های جبران ناپذیر به حیثیت فرد، تنها بخشی از نتایج تلخ این جرم است. پیچیدگی های حقوقی مرتبط با اثبات یا رد افترا و همچنین تحولات اخیر قانونی، به ویژه اصلاحیه مصوب ۱۳۹۹، بر اهمیت درک عمیق تر و جامع تر از ابعاد مختلف ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی افزوده است. این مقاله با هدف ارائه راهنمایی جامع و تخصصی، به تحلیل ارکان تشکیل دهنده جرم، مجازات های مقرر، تفاوت های آن با جرایم مشابه و همچنین جنبه های عملی پیگیری قضایی خواهد پرداخت.

متن کامل ماده 697 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) و تبصره آن

متن ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات های بازدارنده)، مصوب ۱۳۷۵/۰۳/۰۲ با اصلاحیه ۱۳۹۹/۰۲/۲۳، به شرح زیر است که اساس جرم انگاری افترا را تشکیل می دهد:

ماده ۶۹۷: هر کس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جرائد یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر به کسی امری را صریحاً نسبت دهد یا آن ها را منتشر نماید که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نماید جز در مواردی که موجب حد است به جزای نقدی درجه شش محکوم خواهد شد.

تبصره: در مواردی که نشر آن امر اشاعه فحشا محسوب گردد هر چند بتواند صحت اسناد را ثابت نماید مرتکب به مجازات مذکور محکوم خواهد شد.

این ماده قانونی، با گستره شمول خود، تلاش کرده است تا تمامی اشکال انتساب اعمال مجرمانه به اشخاص را پوشش دهد. عبارت کلیدی یا به هر وسیله دیگر نقش محوری در به روزرسانی این قانون و تطبیق آن با پیشرفت های فناوری و ظهور شیوه های نوین ارتباطی ایفا می کند. این شمول، فضای مجازی، پیامک، ایمیل و هر بستر دیگری که امکان انتشار یا نسبت دادن یک اتهام را فراهم آورد، در بر می گیرد.

تفسیر حقوقی و ارکان تشکیل دهنده جرم افترا طبق ماده 697

برای تحقق جرم افترا طبق ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی، وجود سه رکن اصلی ضروری است که در ادامه به تفصیل بررسی می شوند:

الف) عنصر قانونی

عنصر قانونی جرم افترا، خود ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی و تبصره آن است که به صراحت، عمل انتساب یک جرم به دیگری را در صورت عدم اثبات، جرم انگاری کرده و برای آن مجازات تعیین کرده است. این ماده، مبنای حقوقی لازم برای تعقیب و مجازات مفتری را فراهم می آورد و از این جهت، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

ب) عنصر مادی

عنصر مادی جرم افترا، شامل اقداماتی است که مفتری برای تحقق جرم انجام می دهد. این اقدامات دارای اجزای مختلفی هستند:

1. انتساب صریح امری مجرمانه: این جزء به معنای نسبت دادن واضح و بدون ابهام یک عمل که در قانون جرم شناخته شده است، به شخص دیگر است. امر انتسابی حتماً باید دارای وصف کیفری باشد. به عنوان مثال، انتساب دزدی، کلاهبرداری، اختلاس، خیانت در امانت و هر جرمی که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است. انتساب امور غیرمجرمانه، حتی اگر کذب باشند (مانند بی اخلاقی یا سوءمدیریت بدون وصف کیفری)، تحت عنوان افترا قرار نمی گیرد و ممکن است مشمول جرایم دیگری مانند نشر اکاذیب شود. اهمیت «صریحاً» در این است که انتساب باید روشن و بدون ابهام باشد و شخص هدف اتهام به راحتی قابل شناسایی باشد، حتی اگر نام او مستقیماً ذکر نشده باشد.
2. عدم توانایی اثبات صحت اسناد: یکی از مهم ترین ویژگی های جرم افترا، بار اثبات بر عهده مفتری است. یعنی کسی که جرمی را به دیگری نسبت می دهد، باید بتواند صحت ادعای خود را با ارائه مدارک و مستندات قانونی ثابت کند. اگر مفتری نتواند این اثبات را انجام دهد، عمل او افترا محسوب می شود. این اصل، تمایز اصلی افترا از سایر جرایم مشابه است و از آبروی افراد در برابر اتهامات بی اساس محافظت می کند.
3. وسیله ارتکاب جرم: ماده ۶۹۷ با ذکر «اوراق چاپی یا خطی»، «درج در روزنامه و جرائد»، «نطق در مجامع» و سپس با تأکید بر «یا به هر وسیله دیگر»، دامنه شمول وسیعی برای ارتکاب این جرم در نظر گرفته است. این رویکرد به قانون گذار امکان می دهد تا با پیشرفت فناوری و ظهور ابزارهای نوین ارتباطی، همچنان با جرایم افترا مقابله کند.
   • اوراق چاپی یا خطی: شامل نامه ها، اعلامیه ها، جزوه ها و هر سند مکتوب.
   • روزنامه و جرائد: ابزارهای سنتی اطلاع رسانی جمعی.
   • نطق در مجامع: انتساب شفاهی جرم در محافل عمومی.
   • هر وسیله دیگر: این عبارت حیاتی، شامل تمامی ابزارهای مدرن مانند شبکه های اجتماعی (اینستاگرام، تلگرام، توییتر، فیسبوک)، پیامک، ایمیل، وب سایت ها، وبلاگ ها، پادکست ها، رادیو و تلویزیون و هر پلتفرم دیگری است که امکان انتشار یا نسبت دادن اتهام را فراهم آورد.
4. انتشار یا نسبت دادن: این دو مفهوم اگرچه هم پوشانی دارند، اما می توانند به طور مجزا نیز محقق شوند. «نسبت دادن» به معنای اتهام زدن مستقیم به یک فرد است، در حالی که «انتشار» به معنای گسترش و پخش یک اتهام (که ممکن است توسط شخص دیگری مطرح شده باشد) است. در هر دو حالت، اگر شرایط دیگر جرم افترا محقق باشد، مرتکب قابل تعقیب است.

ج) عنصر معنوی (قصد مجرمانه)

عنصر معنوی یا روانی جرم افترا به قصد و نیت مرتکب اشاره دارد و برای تحقق این جرم، وجود آن ضروری است:

1. قصد انتساب جرم به دیگری: مفتری باید با نیت و قصد قبلی، عمل مجرمانه را به دیگری نسبت دهد. این بدان معناست که انتساب باید آگاهانه و عامدانه باشد و نه سهوی یا از روی اشتباه.
2. علم و آگاهی به خلاف واقع بودن یا عدم توانایی اثبات آن: مفتری در زمان انتساب، باید آگاه باشد که اتهام وارده کذب است و یا می داند که توانایی اثبات صحت آن را ندارد. در واقع، او با علم به عدم صحت یا عدم توانایی اثبات، اتهام را مطرح می کند. برخی از حقوق دانان معتقدند که حتی اگر فرد گمان کند که اتهام صحیح است اما در عمل نتواند آن را اثبات کند، باز هم عنصر معنوی جرم محقق می شود، چرا که او باید از توانایی اثبات خود اطمینان حاصل می کرد.

بدون وجود هر یک از این سه رکن (قانونی، مادی، معنوی)، جرم افترا محقق نخواهد شد و پرونده ممکن است با قرار منع تعقیب یا حکم برائت مواجه شود.

تفاوت های کلیدی: افترا، تهمت و نشر اکاذیب

در ادبیات حقوقی و گفتار عامه، واژه های افترا، تهمت و نشر اکاذیب گاهی به جای یکدیگر استفاده می شوند، اما از نظر حقوقی تفاوت های اساسی دارند که درک آن ها برای تشخیص دقیق جرم و مجازات مربوطه ضروری است.

افترا (ماده 697 قانون مجازات اسلامی)

همانطور که توضیح داده شد، افترا به معنای انتساب صریح یک عمل مجرمانه به دیگری است، به طوری که شخص نسبت دهنده قادر به اثبات صحت آن نباشد. ویژگی های اصلی افترا عبارتند از:

• نوع انتساب: باید یک «جرم» باشد (مثال: دزدی، کلاهبرداری، قتل).
• قصد: انتساب باید آگاهانه و با قصد تهمت زدن باشد.
• عدم توانایی اثبات: مرتکب نتواند ادعای خود را اثبات کند.
• مجازات: جزای نقدی درجه شش.

تهمت

«تهمت» یک واژه عامیانه است و در حقوق تعریف مشخصی ندارد. در معنای عام، به هرگونه ادعای بی اساس یا اتهام ناروا اطلاق می شود. از نظر حقوقی، تهمت می تواند در قالب یکی از جرایم زیر قرار گیرد:

• اگر تهمت شامل انتساب عمل مجرمانه باشد و شرایط ماده ۶۹۷ فراهم شود، در دسته افترا قرار می گیرد.
• اگر تهمت شامل انتساب عمل منافی عفت (زنا یا لواط) باشد، تحت عنوان جرم قذف (ماده ۲۴۵ قانون مجازات اسلامی) قرار می گیرد و دارای مجازات حد است.
• اگر تهمت شامل انتساب امری خلاف واقع باشد که لزوماً جنبه مجرمانه ندارد (مثال: انتساب بی اخلاقی، سوءاستفاده مالی بدون وصف کیفری، عدم کفایت)، می تواند مشمول جرم نشر اکاذیب (ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی) شود، به شرطی که منجر به اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی شود.

بنابراین، تهمت بیشتر یک مفهوم کلی است که بسته به ماهیت اتهام و شرایط آن، می تواند ذیل مواد قانونی مختلفی قرار گیرد.

نشر اکاذیب (ماده 698 قانون مجازات اسلامی)

نشر اکاذیب جرمی است که در ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی تعریف شده است. تفاوت اصلی آن با افترا در نوع انتساب و شرط «اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی» است:

• نوع انتساب: انتساب امری خلاف واقع (خبر، سند، نوشته و…) به دیگری، چه این امر دارای وصف کیفری باشد و چه نباشد. مهم این است که خبر یا امر انتسابی دروغ باشد.
• قصد: باید با قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی صورت گیرد.
• اثبات: لزومی به اثبات عدم توانایی اثبات نیست، بلکه کافی است اثبات شود که انتساب خلاف واقع بوده است.
• مجازات: حبس از دو ماه تا دو سال و یا تا ۷۴ ضربه شلاق.

برای روشن شدن بیشتر، جدول زیر مقایسه ای جامع بین این سه مفهوم ارائه می دهد:

ویژگی	افترا (ماده 697)	تهمت (واژه عامیانه)	نشر اکاذیب (ماده 698)
نوع انتساب	صریحاً یک عمل مجرمانه	هرگونه ادعای بی اساس (می تواند مجرمانه یا غیرمجرمانه باشد)	انتساب امری خلاف واقع (مجرمانه یا غیرمجرمانه)
شرط عدم توانایی اثبات	بله، شرط اصلی است	بسته به نوع حقوقی آن (افترا، قذف یا نشر اکاذیب)	خیر، شرط نیست؛ کافی است خلاف واقع بودن ثابت شود
قصد	قصد انتساب جرم و علم به عدم صحت یا عدم توانایی اثبات	قصد ناروا، بسته به مصداق	قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی
نتیجه	لطمه به حیثیت با اتهام ناروا	لطمه به حیثیت به طور کلی	اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی
مجازات	جزای نقدی درجه شش (پس از اصلاحیه 1399)	بر اساس ماده قانونی مربوطه (افترا، قذف یا نشر اکاذیب)	حبس از دو ماه تا دو سال و یا تا ۷۴ ضربه شلاق

مجازات جرم افترا بر اساس ماده 697

مجازات جرم افترا بر اساس ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی دستخوش تغییرات مهمی شده است که آشنایی با آن برای همه لازم است.

مجازات فعلی

بر اساس قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹/۰۲/۲۳، مجازات جرم افترا از حبس به جزای نقدی درجه شش تغییر یافته است. این تغییر به معنای آن است که دیگر حبس برای افترا در نظر گرفته نمی شود، مگر در شرایط خاص که با سایر جرایم ادغام شود. جزای نقدی درجه شش در زمان نگارش این مقاله (و بر اساس آخرین مصوبات قانونی) مبلغی بیش از هشتاد میلیون (۸۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا سیصد و شصت میلیون (۳۶۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال تعیین شده است. البته این مبالغ ممکن است بر اساس نرخ تورم و مصوبات سالانه قوه قضائیه تغییر کند.

پیشینه و تغییرات مجازات

پیش از اصلاحیه سال ۱۳۹۹، مجازات جرم افترا در ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی شامل یک ماه تا یک سال حبس و یا تا ۷۴ ضربه شلاق بود. این مجازات، با هدف تعدیل و کاهش ورودی پرونده ها به زندان ها و همچنین تطبیق مجازات با سیاست های کیفری جدید، توسط «قانون کاهش مجازات حبس تعزیری» اصلاح شد. این قانون، با تمرکز بر مجازات های جایگزین حبس، تلاش کرد تا رویکردی اصلاحی تر و کمتر تنبیهی در قبال برخی جرایم اتخاذ کند که جرم افترا نیز از جمله آن ها بود. بنابراین، از سال ۱۳۹۹، مجازات حبس برای افترا به جزای نقدی تغییر یافت.

تبصره ماده 697: استثنای اشاعه فحشا

تبصره ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی یک استثنای بسیار مهم بر قاعده اصلی این ماده محسوب می شود که هدف آن، مبارزه با پدیده مخرب و زیان بار «اشاعه فحشا» است. متن تبصره چنین است: در مواردی که نشر آن امر اشاعه فحشا محسوب گردد هر چند بتواند صحت اسناد را ثابت نماید مرتکب به مجازات مذکور محکوم خواهد شد.

توضیح دقیق مفهوم اشاعه فحشا

مفهوم «اشاعه فحشا» در این تبصره، به معنای انتشار و عمومی کردن اعمال منافی عفت یا گناهان خصوصی است که می تواند به گسترش فساد، خدشه دار شدن اخلاق عمومی، و از بین رفتن حریم خصوصی افراد منجر شود. حتی اگر فردی که امری منافی عفت را به دیگری نسبت می دهد، بتواند صحت ادعای خود را اثبات کند، باز هم به دلیل انتشار و علنی کردن آن عمل که مصداق اشاعه فحشا است، مجازات خواهد شد. هدف قانون گذار از این تبصره، نه دفاع از عمل ارتکابی، بلکه جلوگیری از پخش و گسترش آن در جامعه و حفظ حریم خصوصی و اخلاق عمومی است. این تبصره نشان می دهد که حتی اگر حقیقتی در پس اتهام وجود داشته باشد، انتشار آن حقیقت در برخی موارد می تواند به ضرر جامعه و نظم عمومی باشد و از این رو جرم محسوب می شود.

تفسیر این تبصره در محاکم قضایی به دقت و حساسیت بالایی نیاز دارد. «اشاعه فحشا» صرفاً به معنای پخش اخبار مربوط به جرائم جنسی نیست، بلکه شامل هرگونه انتشار اطلاعاتی می شود که به نوعی حریم خصوصی افراد را زیر پا گذاشته و به گسترش بی بندوباری یا عادی سازی گناهان در جامعه کمک کند. در واقع، اینجا مصلحت عمومی بر مصلحت شخصی (حتی اثبات حقیقت یک اتهام) ترجیح داده شده است.

افترا در سایر قوانین و جرائم مرتبط

علاوه بر ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی، افترا و جرائم مشابه آن در سایر قوانین نیز مورد توجه قرار گرفته اند که هر یک دارای تعریف و مجازات خاص خود هستند. آشنایی با این مواد، درک جامع تری از موضوع را فراهم می کند.

ماده 699 قانون مجازات اسلامی (افترا عملی)

در حالی که ماده ۶۹۷ به افترا قولی (با گفتار یا نوشتار) می پردازد، ماده ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی به افترا عملی اختصاص دارد. این ماده می گوید:

ماده ۶۹۹: هر کس عالماً عامداً به قصد متهم نمودن دیگری آلات و ادوات جرم یا اشیایی را که یافت شدن آن در تصرف یک نفر موجب اتهام او می گردد. بدون اطلاع آن شخص در منزل یا محل کسب یا جیب یا اشیایی که متعلق به او است بگذارد یا مخفی کند. یا به نحوی متعلق به او قلمداد نماید . در اثر این عمل شخص مزبور تعقیب گردد. پس از صدور قرار منع تعقیب و یا اعلام برائت قطعی آن شخص، مرتکب به حبس از شش ماه تا سه سال و یا تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم می شود.

این ماده به وضوح تفاوت افترا عملی با افترا قولی را نشان می دهد. در افترا عملی، مفتری با اقدامات فیزیکی و قراردادن ابزار یا اشیاء مرتبط با جرم در محل یا تصرف دیگری، قصد متهم کردن او را دارد. مجازات این جرم، حبس و شلاق است و جرم کاملی محسوب می شود که با تعقیب شخص هدف و سپس برائت او تحقق می یابد.

افترا در قانون مبارزه با مواد مخدر (ماده 26 و 27)

قانون گذار در خصوص جرائم مواد مخدر، حساسیت ویژه ای قائل شده و برای افترا در این حوزه نیز مجازات های خاصی تعیین کرده است. این مواد به منظور جلوگیری از سوءاستفاده از قانون و اتهام زنی های دروغین در پرونده های حساس مواد مخدر وضع شده اند:

• ماده ۲۶ قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر: «هر کس به قصد متهم کردن دیگری، مواد مخدر یا روان گردان های صنعتی غیرداروئی و یا آلات و ادوات استعمال آن را در محلی قرار دهد، به حداکثر مجازات همان جرم محکوم خواهد شد.» این ماده مجازات سنگینی را برای مفتری عملی در حوزه مواد مخدر در نظر گرفته است که می تواند بسیار شدیدتر از ماده ۶۹۹ باشد.
• ماده ۲۷ قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر: «هرگاه شخصی، دیگری را به منظور تعقیب در مراجع ذی صلاح، عمداً و به خلاف واقع متهم به یکی از جرائم موضوع این قانون نماید به موجب بیست تا هفتاد و چهار ضربه شلاق محکوم خواهد شد.» این ماده نیز به افترا قولی در خصوص جرائم مواد مخدر می پردازد و مجازات شلاق را برای آن در نظر گرفته است.

جرم قذف (ماده 245 به بعد قانون مجازات اسلامی)

جرم قذف یکی از جرائم حدی در قانون مجازات اسلامی است و تفاوت بنیادینی با افترا دارد. قذف، به معنای نسبت دادن زنا یا لواط به شخص دیگری است. ویژگی های قذف:

• نوع انتساب: صرفاً انتساب زنا یا لواط به یک شخص بالغ، عاقل و عفیف.
• اثبات: اگر قذف کننده نتواند ادعای خود را با شرایط اثبات شرعی (شهادت چهار شاهد عادل) ثابت کند، به حد قذف محکوم می شود.
• مجازات: مجازات قذف حد ۸۰ ضربه شلاق است و از مجازات های تعزیری مانند جزای نقدی یا حبس که در افترا وجود دارد، متمایز است. جرائم حدی قابل تخفیف یا تبدیل نیستند و قابل گذشت نیز نمی باشند، مگر اینکه قذف شونده قبل از اجرای حد، قذف کننده را عفو کند.

این تفاوت ها نشان می دهند که قانون گذار با توجه به حساسیت و اهمیت برخی اتهامات، آن ها را در دسته بندی های خاص با مجازات های متفاوت قرار داده است.

جنبه های اجرایی و نکات عملی در پرونده های افترا

درک جنبه های نظری و ماهیت حقوقی افترا، تنها بخشی از مسیر است. برای هر فردی که با جرم افترا درگیر می شود (چه به عنوان شاکی و چه به عنوان متهم)، آگاهی از جنبه های عملی و اجرایی پرونده از اهمیت حیاتی برخوردار است. این بخش به شما کمک می کند تا مراحل قانونی و نکات کلیدی را در این نوع پرونده ها درک کنید.

قابل گذشت بودن جرم افترا

یکی از مهم ترین ویژگی های جرم افترا، قابل گذشت بودن آن است. این بدان معناست که:

• شروع تعقیب: پرونده افترا تنها با شکایت شاکی خصوصی آغاز می شود. دادسرا و مراجع قضایی نمی توانند بدون شکایت فرد متضرر، اقدام به تعقیب کیفری مفتری نمایند.
• تأثیر گذشت شاکی: اگر شاکی (فردی که به او افترا زده شده) در هر مرحله ای از رسیدگی، از شکایت خود صرف نظر کند و رضایت دهد، تعقیب کیفری مفتری متوقف می شود. حتی اگر حکم صادر شده و در حال اجرا باشد، با گذشت شاکی، اجرای حکم متوقف خواهد شد. این ویژگی، امکان مصالحه و حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات را فراهم می کند.

البته باید توجه داشت که در صورت گذشت شاکی، جنبه عمومی جرم (در صورت وجود) نیز منتفی می شود، زیرا افترا از جرایمی است که تماماً جنبه خصوصی دارد.

نحوه شکایت از جرم افترا

برای شکایت از جرم افترا، لازم است مراحل قانونی زیر را به ترتیب طی کنید:

1. جمع آوری مدارک و مستندات: این مرحله حیاتی ترین گام است. تمامی شواهد و دلایلی که نشان دهنده وقوع افترا و انتساب جرم به شماست را جمع آوری کنید. این مدارک می تواند شامل موارد زیر باشد:
   • نسخه کتبی یا چاپی:; اوراق، نامه ها، نشریات، پرینت صفحات وب سایت یا شبکه های اجتماعی.
   • صوت و تصویر: فایل های صوتی ضبط شده از نطق ها، فیلم های ویدئویی، تصاویر منتشر شده.
   • پیامک و ایمیل: اسکرین شات یا پرینت از پیامک ها و مکاتبات الکترونیکی.
   • شهادت شهود: در صورتی که فرد یا افرادی شاهد وقوع افترا بوده اند، اطلاعات آن ها می تواند مفید باشد.
   • گواهی عدم سوءپیشینه: برای اثبات اینکه جرم انتسابی به شما، واقعیت نداشته است.
2. تنظیم شکواییه: شکواییه یک سند رسمی است که در آن، شما به عنوان شاکی، مشخصات خود و مشتکی عنه (فرد متهم به افترا)، شرح کامل واقعه افترا (زمان، مکان، نحوه و وسیله ارتکاب)، ادله اثبات دعوا و درخواست مجازات متهم را ذکر می کنید. نگارش دقیق و حقوقی شکواییه از اهمیت بالایی برخوردار است.
3. ارائه به مراجع قضایی: شکواییه به همراه مدارک و مستندات، باید به دادسرای عمومی و انقلاب محلی که جرم در آنجا واقع شده است، ارائه شود. پس از ثبت شکواییه، پرونده به شعبه بازپرسی یا دادیاری ارجاع داده شده و مراحل تحقیقات مقدماتی آغاز می گردد.

نمونه شکواییه افترا و تهمت

یک شکواییه افترا و تهمت باید ساختار مشخصی داشته باشد. در اینجا دو قالب کلی ارائه می شود:

نمونه شکواییه افترا (کتبی/لفظی)

با سلام و احترام؛

ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهرستان]

احتراماً به استحضار می رساند:

اینجانب [نام و نام خانوادگی شاکی]، فرزند [نام پدر]، به شماره ملی [شماره ملی]، ساکن [آدرس کامل].
مشتکی عنه: [نام و نام خانوادگی مشتکی عنه]، فرزند [نام پدر مشتکی عنه]، به شماره ملی [شماره ملی مشتکی عنه]، ساکن [آدرس کامل مشتکی عنه] (در صورت اطلاع).

موضوع شکایت: افترا (ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی)

شرح واقعه:
در تاریخ [تاریخ وقوع جرم]، مشتکی عنه به وسیله [شرح وسیله ارتکاب، مثال: اوراق چاپی، نطق در فلان مجلس، ارسال نامه دستی]، به اینجانب امری را صریحاً نسبت دادند/منتشر نمودند که مطابق قانون جرم محسوب می شود. به طور مشخص، ایشان بنده را متهم به [ذکر دقیق جرم انتسابی، مثال: کلاهبرداری، اختلاس، دزدی] نموده اند. (در اینجا می توان جزئیات بیشتری از نحوه انتساب و محتوای دقیق اتهام را ذکر کرد). اینجانب قادر به اثبات بی گناهی خود می باشم و هیچ گونه سندی دال بر صحت ادعای مشتکی عنه وجود ندارد.

ادله اثبات دعوا:
۱. [ذکر نوع مدرک، مثال: تصویر مصدق نامه مورخ...]
۲. [ذکر نوع مدرک، مثال: شهادت شهود، نام و آدرس شهود در صورت تمایل]
۳. [هرگونه مدرک دیگر، مثال: گواهی عدم سوءپیشینه]

با عنایت به مراتب فوق و با استناد به ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، تقاضای تعقیب و مجازات مشتکی عنه به اتهام افترا را از محضر آن مقام محترم دارم.

با تشکر و احترام
[امضاء شاکی]
[تاریخ]

نمونه شکواییه افترا در فضای مجازی (رایانه ای)

با سلام و احترام؛

ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهرستان]

موضوع: افترا و نشر اکاذیب رایانه ای (ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی و ماده ۱۸ قانون جرائم رایانه ای)

شاکی: [نام و نام خانوادگی، کدملی، آدرس]
مشتکی عنه: [نام یا نام کاربری در فضای مجازی در صورت اطلاع، یا شماره تلفن، یا آدرس آی پی در صورت امکان، در غیر این صورت ناشناس قید شود]

شرح واقعه:
در تاریخ [تاریخ تقریبی]، مشتکی عنه از طریق [نام پلتفرم، مثال: صفحه اینستاگرام، کانال تلگرام، وب سایت، پیامک] به آدرس [لینک صفحه، آی دی کانال، شماره تلفن]، اقدام به انتشار مطالب کذب و افتراآمیز علیه اینجانب نموده اند.
محتوای دقیق افترا: [ذکر دقیق متن یا خلاصه ای از محتوای افتراآمیز، مثال: در پستی مورخ... بنده را متهم به کلاهبرداری از مردم نموده اند. یا در گروه تلگرامی... به بنده عنوان دزد و مختلس را نسبت داده اند.]
این اقدام مشتکی عنه ضمن خدشه دار کردن حیثیت و آبروی اینجانب، موجبات [ذکر آثار سوء، مثال: ضرر مادی، ضرر معنوی، تشویش اذهان] را فراهم آورده است.

ادله اثبات دعوا:
۱. تصویر اسکرین شات از صفحه/پست/پیام حاوی افترا.
۲. لینک URL صفحه/پست مربوطه.
۳. پرینت از پیامک های حاوی افترا.
۴. [شهادت شهود (در صورت وجود)]

با استناد به مواد ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی و ماده ۱۸ قانون جرائم رایانه ای، تقاضای رسیدگی، صدور دستور پیگیری قضایی و مجازات قانونی متهم را از محضر آن مقام محترم دارم.

با تشکر و احترام
[امضاء شاکی]
[تاریخ]

نقش وکیل متخصص در پرونده های افترا

در پرونده های حقوقی، به ویژه جرایم مربوط به حیثیت افراد نظیر افترا، حضور وکیل متخصص می تواند تفاوت چشمگیری در نتیجه پرونده ایجاد کند. دلیل اهمیت مشاوره و وکالت در این موارد به شرح زیر است:

• مشاوره حقوقی تخصصی: وکیل با دانش عمیق خود از قوانین و رویه های قضایی، می تواند ابهامات حقوقی شما را برطرف کرده و بهترین راهکار را برای شکایت یا دفاع از خود ارائه دهد. تشخیص دقیق نوع جرم (افترا، نشر اکاذیب، قذف و…) و انتخاب مسیر صحیح قانونی، از اولین گام هاست که به تخصص وکیل نیاز دارد.
• تنظیم اوراق قضایی دقیق: نگارش شکواییه، لوایح دفاعیه، و سایر اوراق قضایی به صورت حقوقی و مستدل، نیاز به مهارت و تجربه دارد. یک وکیل متخصص می تواند این اسناد را به گونه ای تنظیم کند که حداکثر تأثیر را در روند رسیدگی داشته باشد و از بروز اشتباهات احتمالی که ممکن است به ضرر موکل تمام شود، جلوگیری کند.
• جمع آوری و ارائه مؤثر مستندات: وکیل در شناسایی، جمع آوری، و ارائه منظم و صحیح دلایل و مدارک به دادگاه، شما را یاری می کند. او می داند کدام مدارک از نظر حقوقی معتبرتر هستند و چگونه باید آن ها را به گونه ای ارائه داد که بیشترین تأثیر را بر قاضی بگذارند.
• دفاع مؤثر در دادگاه: حضور وکیل در جلسات دادگاه، دفاع از حقوق شما، پاسخگویی به اتهامات، و پیگیری روند پرونده، از اهمیت بالایی برخوردار است. وکیل با تسلط بر قوانین و فنون دفاع، می تواند از تضییع حقوق شما جلوگیری کرده و بهترین نتیجه ممکن را برای پرونده رقم بزند.
• کاهش استرس و صرفه جویی در زمان: پیگیری پرونده های قضایی می تواند فرآیندی پیچیده، زمان بر و استرس زا باشد. واگذاری این مسئولیت به یک وکیل متخصص، به شما امکان می دهد تا با آرامش بیشتری به زندگی عادی خود بپردازید و از صرف زمان و انرژی زیاد در پیچ و خم های اداری و قضایی جلوگیری کنید.

نتیجه گیری

ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی و تبصره آن، از ارکان اصلی نظام حقوقی ایران در حفظ حیثیت و آبروی اشخاص به شمار می روند. این ماده با جرم انگاری افترا، یعنی انتساب صریح یک عمل مجرمانه به دیگری بدون توانایی اثبات آن، به صراحت بر مسئولیت پذیری افراد در گفتار و نوشتار خود تأکید می کند. تغییرات اخیر در مجازات این جرم، به ویژه تعدیل آن از حبس به جزای نقدی درجه شش، نشان دهنده رویکرد نوین قانون گذار در خصوص برخی جرایم تعزیری است که با هدف کاهش جمعیت کیفری و ارائه مجازات های جایگزین صورت گرفته است.

درک تفاوت های کلیدی بین افترا، تهمت (به عنوان یک اصطلاح عامیانه) و نشر اکاذیب (ماده ۶۹۸)، برای تشخیص صحیح جرم و انتخاب مسیر قانونی مناسب، ضروری است. همچنین، تبصره این ماده با تأکید بر عدم اشاعه فحشا، حتی در صورت اثبات صحت اسناد، نشان می دهد که حفظ اخلاق عمومی و حریم خصوصی جامعه، از ارزش های والای قانونی است که نباید خدشه دار شود.

با توجه به پیچیدگی های حقوقی و تأثیرات گسترده اجتماعی و روانی جرم افترا، توصیه اکید می شود که در صورت مواجهه با چنین مواردی، چه به عنوان شاکی و چه به عنوان متهم، حتماً از مشاوره حقوقی متخصص بهره مند شوید. وکلای مجرب می توانند در جمع آوری مستندات، تنظیم شکواییه یا لوایح دفاعیه، و پیگیری مؤثر پرونده در مراجع قضایی، شما را یاری رسانند تا حقوق قانونی تان به نحو احسن پیگیری و احقاق گردد. مسئولیت پذیری در بیان و نوشتار، از پایه های جامعه ای سالم و متمدن است و ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی ابزاری مهم برای تحقق این مهم به شمار می رود.