مطالبه مهریه از وراث از طریق اجرای ثبت

پس از فوت همسر، مطالبه مهریه از وراث و ترکه متوفی حق قانونی زوجه است که از طریق اداره اجرای ثبت قابل پیگیری است. این مسیر با توجه به ماهیت اسناد رسمی ازدواج و قابلیت اجرایی آن ها، راهکاری کارآمد برای وصول مهریه به شمار می رود. این فرآیند حقوقی، اگرچه پیچیدگی های خاص خود را دارد، اما با آگاهی از قوانین و مراحل مربوطه، امکان احقاق حقوق زوجه فراهم می گردد.

مهریه به عنوان یک حق مالی ممتاز برای زوجه، حتی پس از فوت زوج نیز به قوت خود باقی می ماند و بر سایر دیون متوفی و تقسیم ارث اولویت دارد. این موضوع، مطالبه مهریه را به یکی از مهم ترین مسائل حقوقی در پرونده های ارث تبدیل می کند که هم برای زوجه و هم برای وراث از اهمیت بالایی برخوردار است. در حالی که مطالبه مهریه از زوج زنده مسیری روشن تر دارد، اما مطالبه آن از ورثه، نیازمند شناخت دقیق از ترکه، حدود مسئولیت وراث و تفاوت های این فرآیند با مطالبه از دادگاه است. این مقاله به تفصیل، جوانب حقوقی و مراحل اداری مطالبه مهریه از وراث را از طریق اجرای ثبت مورد بررسی قرار می دهد تا درک جامعی از این موضوع پیچیده ارائه گردد و مخاطبان بتوانند تصمیمات آگاهانه تری اتخاذ کنند.

کلیات حقوقی مهریه پس از فوت زوج

مطالبه مهریه پس از فوت زوج، جنبه های حقوقی ویژه ای دارد که آشنایی با آن ها برای زوجه و وراث ضروری است. مهریه به محض عقد نکاح بر ذمه زوج مستقر می شود و با فوت او، این دین به ترکه منتقل شده و وراث مکلف به پرداخت آن از محل دارایی های متوفی هستند.

ماهیت حقوقی مهریه پس از فوت: دین ممتاز یا عادی؟

مطابق قوانین مدنی ایران، مهریه دینی است که به محض وقوع عقد نکاح بر عهده زوج قرار می گیرد. این دین با فوت زوج ساقط نمی شود، بلکه به ترکه او منتقل می گردد. از نظر حقوقی، مهریه در میان دیون متوفی جایگاه ویژه ای دارد و یک «دین ممتاز» تلقی می شود. این بدان معناست که قبل از تقسیم ترکه بین وراث و حتی پیش از پرداخت بسیاری از دیون دیگر متوفی، مهریه زوجه باید از محل ترکه پرداخت شود.

تفاوتی نمی کند مهریه عندالمطالبه باشد یا عندالاستطاعه؛ با فوت زوج، مهریه عندالاستطاعه نیز به حالّ می گردد و زوجه می تواند آن را مطالبه کند. یعنی شرط استطاعت زوج با فوت او از بین می رود و مهریه به عنوان یک دین قطعی و واجب الاجرا از ترکه متوفی قابل وصول است. وراث نمی توانند به بهانه عدم استطاعت مالی متوفی در زمان حیات، از پرداخت مهریه عندالاستطاعه شانه خالی کنند.

ترکه متوفی و حدود مسئولیت وراث در قبال مهریه

ترکه به مجموعه اموال و دارایی های مثبت و منفی (شامل دیون و تعهدات) متوفی گفته می شود که پس از فوت او باقی می ماند. این اموال می تواند شامل املاک، وسایل نقلیه، حساب های بانکی، سهام، مطالبات و هرگونه دارایی دارای ارزش مادی باشد.

یکی از مهم ترین نکات در مطالبه مهریه از وراث، درک حدود مسئولیت وراث است. وراث متوفی تنها تا میزان سهم الارث خود از ترکه مسئول پرداخت دیون متوفی، از جمله مهریه هستند و به هیچ عنوان مکلف نیستند مهریه را از اموال شخصی خود بپردازند. به عبارت دیگر، مسئولیت وراث در قبال مهریه، محدود به دارایی هایی است که از متوفی به آن ها به ارث رسیده است. اگر ترکه متوفی کفاف پرداخت مهریه را ندهد، زوجه نمی تواند مازاد مهریه خود را از اموال شخصی وراث مطالبه کند. این اصل حقوقی برای جلوگیری از ورود ضرر به وراث از اهمیت بسزایی برخوردار است.

وراث می توانند ترکه را قبول یا رد کنند. اگر وراث، ترکه را رد کنند (طبق ماده 248 قانون امور حسبی)، دیگر هیچ مسئولیتی در قبال دیون متوفی، از جمله مهریه، نخواهند داشت. اما در صورتی که ترکه را قبول کنند، مسئولیت پرداخت دیون تا میزان ارزش ترکه بر عهده آن ها خواهد بود.

مطالبه مهریه از وراث تنها از محل ترکه متوفی امکان پذیر است و اموال شخصی وراث، تحت هیچ شرایطی برای پرداخت مهریه زوج متوفی قابل توقیف و فروش نیست.

نقش گواهی حصر وراثت در مطالبه مهریه

برای پیگیری قانونی مطالبه مهریه از وراث، اخذ گواهی حصر وراثت (کامل) از اهمیت حیاتی برخوردار است. گواهی حصر وراثت سندی رسمی است که تعداد وراث قانونی متوفی و سهم الارث هر یک از آن ها را مشخص می کند. بدون این گواهی، امکان شناسایی رسمی وراث و پیگیری پرونده مطالبه مهریه در ادارات ثبت و دادگاه ها وجود نخواهد داشت.

زوجه متقاضی مهریه یا وکیل او باید ابتدا برای دریافت این گواهی اقدام کند. این گواهی توسط شورای حل اختلاف صادر می شود و شامل اطلاعات مهمی از جمله نام و نام خانوادگی، مشخصات شناسنامه ای و رابطه وراث با متوفی است. این اطلاعات برای ثبت درخواست اجرائیه و ابلاغ آن به وراث ضروری است.

فرآیند مطالبه مهریه از وراث از طریق اجرای ثبت

مطالبه مهریه از وراث از طریق اجرای ثبت، با توجه به رسمی بودن سند ازدواج، مسیری قانونی و اجرایی است. این فرآیند دارای مراحل و پیش نیازهایی است که باید با دقت طی شوند.

مزایا و معایب مطالبه از طریق ثبت در مواجهه با وراث

انتخاب مسیر اجرای ثبت برای مطالبه مهریه از وراث، می تواند مزایا و معایب خاص خود را داشته باشد:

مزایا:

• سرعت عمل: در صورت مشخص بودن اموال رسمی و قابل توقیف متوفی و عدم وجود اختلافات پیچیده میان وراث، فرآیند اجرایی در ثبت می تواند سریع تر از دادگاه به نتیجه برسد.
• هزینه کمتر: هزینه حق الاجرا در ثبت، پنج درصد مبلغ مورد اجرا است که معمولاً از مدیون (در اینجا ترکه متوفی) دریافت می شود. این مبلغ در مقایسه با هزینه دادرسی در دادگاه (سه و نیم درصد مهریه تا سقف مشخص و در مراحل بالاتر بیشتر) می تواند کمتر باشد.
• قابلیت اجرایی بالا: اسناد رسمی ازدواج، دارای قدرت اجرایی مستقیم هستند و نیازی به صدور حکم قطعی دادگاه برای شروع عملیات اجرایی نیست.

معایب:

• نیاز به شناسایی و معرفی اموال: در این روش، زوجه باید خود یا از طریق وکیل، اموال رسمی و دارایی های متوفی (ترکه) را شناسایی و به اداره ثبت معرفی کند. در صورت عدم شناسایی اموال، امکان توقیف و وصول مهریه دشوار می شود.
• پیچیدگی در صورت عدم همکاری وراث: اگر وراث در معرفی اموال متوفی همکاری نکنند یا سعی در پنهان کردن آن ها داشته باشند، فرآیند ممکن است با چالش مواجه شود و نیاز به اقدامات قضایی بیشتری پیدا کند.
• ابهام در ترکه: در مواردی که اموال متوفی به صورت دقیق مشخص نیست یا اختلافات جدی بر سر مالکیت آن ها وجود دارد، مسیر ثبت به تنهایی کفایت نخواهد کرد و ممکن است نیاز به مراجعه به دادگاه باشد.

پیش نیازها و مدارک اولیه برای مطالبه مهریه از ترکه

قبل از مراجعه به دفترخانه یا اداره ثبت، زوجه یا وکیل او باید یک سری اقدامات اولیه را انجام داده و مدارک لازم را تهیه کند:

1. دریافت گواهی فوت رسمی: این سند از اداره ثبت احوال صادر می شود و وجود آن برای اثبات فوت زوج ضروری است.
2. اقدام برای دریافت گواهی حصر وراثت (کامل): همانطور که پیشتر ذکر شد، این گواهی برای شناسایی رسمی وراث و سهم الارث آن ها حیاتی است. این گواهی باید از شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی اخذ شود.
3. شناسایی دقیق وراث و مشخصات ایشان: اطلاعات کامل هویتی و آدرس تمامی وراث (بر اساس گواهی حصر وراثت) برای ابلاغ اجرائیه لازم است.
4. شناسایی و گردآوری اطلاعات اموال رسمی و دارایی های متوفی (ترکه): هرگونه سند مالکیت (ملک، خودرو)، اطلاعات حساب بانکی، سهام و هر دارایی دیگر که به نام متوفی بوده، باید جمع آوری شود.
5. ثبت نام در سامانه ثنا: زوجه و در صورت وجود، وکیل او، باید در سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی (ثنا) ثبت نام کرده باشند تا ابلاغیه های مربوطه به صورت الکترونیکی به آن ها ارسال شود.

مراحل مراجعه به دفترخانه و تنظیم اجرائیه علیه ترکه

پس از آماده سازی پیش نیازها و مدارک، زوجه (یا وکیل او) باید به دفترخانه رسمی ازدواجی که سند نکاح در آنجا تنظیم شده است، مراجعه کند. در این مرحله، مدارک زیر مورد نیاز است:

• اصل سند ازدواج (نکاحیه)
• اصل شناسنامه و کارت ملی زوجه
• گواهی فوت رسمی زوج
• گواهی حصر وراثت (کامل)
• مشخصات کامل تمامی وراث (بر اساس گواهی حصر وراثت)
• در صورت وجود وکیل، اصل وکالتنامه رسمی

در دفترخانه، زوجه درخواست صدور اجرائیه مهریه را مطرح می کند. نکته کلیدی در این مرحله آن است که در درخواست اجرائیه باید صراحتاً ذکر شود که مطالبه مهریه از محل ترکه متوفی و به طرفیت وراث صورت می گیرد. سردفتر پس از احراز هویت و بررسی مدارک، اقدام به تهیه و امضای برگ اجرائیه می کند. این اجرائیه سپس از طریق دفترخانه به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک محل صادرکننده اجرائیه ارسال می شود تا مراحل بعدی پیگیری شود.

پیگیری پرونده در اداره اجرای ثبت و توقیف اموال متوفی

پس از ارسال اجرائیه از دفترخانه به اداره ثبت، مراحل اجرایی به شرح زیر دنبال می شود:

1. تشکیل پرونده اجرایی: در اداره اجرای ثبت، پرونده ای به نام زوجه و به طرفیت وراث متوفی برای مطالبه مهریه تشکیل می شود.
2. ابلاغ اجرائیه به وراث: اجرائیه صادر شده به تمامی وراث متوفی ابلاغ می گردد. وراث از تاریخ ابلاغ، 10 روز مهلت قانونی دارند تا نسبت به پرداخت مهریه یا معرفی اموال متوفی اقدام کنند.
3. معرفی اموال و درخواست توقیف: اگر در مهلت مقرر، وراث اقدامی نکنند یا اموالی جهت پرداخت معرفی نکنند، زوجه می تواند با معرفی اموال متوفی (ترکه) درخواست توقیف آن ها را مطرح کند. در صورتی که زوجه به اموال دسترسی نداشته باشد، می تواند درخواست استعلام و توقیف سه گانه از مراجع ذیل را داشته باشد:
   • بانک مرکزی (برای حساب های بانکی)
   • اداره راهور (برای وسایل نقلیه)
   • اداره ثبت اسناد و املاک (برای املاک)
4. کارشناسی، ارزیابی و مزایده: پس از توقیف اموال، این اموال توسط کارشناس رسمی دادگستری (یا کارشناس خبره ثبت) قیمت گذاری و ارزیابی می شوند. در نهایت، اموال به مزایده گذاشته شده و از محل فروش آن ها، مهریه زوجه پرداخت می گردد.
5. نحوه پرداخت مهریه از محل فروش ترکه: مبلغ حاصل از فروش اموال، پس از کسر هزینه های اجرایی، به زوجه برای پرداخت مهریه او تعلق می گیرد. اگر مبلغ حاصل از فروش کمتر از مهریه باشد، زوجه تنها به همان میزان دسترسی خواهد داشت.

چالش ها و نکات حقوقی ویژه در مطالبه مهریه از وراث

مطالبه مهریه از وراث، علاوه بر مراحل عمومی اجرای ثبت، با چالش ها و نکات حقوقی خاصی همراه است که توجه به آن ها ضروری است.

تمایز مسئولیت وراث از بدهی شخصی متوفی

یکی از بنیادین ترین اصول در این زمینه، تأکید بر این نکته است که وراث متوفی تنها تا سقف ارزش خالص ترکه (پس از کسر دیون ممتاز و واجبات مالی) مسئول پرداخت مهریه و سایر دیون متوفی هستند. به عبارت دیگر، مسئولیت وراث فراتر از اموالی که از متوفی به آن ها به ارث رسیده، نمی رود. هیچ گاه نمی توان بابت مهریه زوج متوفی، اموال شخصی وراث (مانند خانه یا خودرویی که خودشان از قبل داشته اند) را توقیف کرد. این موضوع با وضعیت مطالبه مهریه از زوج زنده تفاوت دارد که در آن امکان توقیف اموال شخصی زوج وجود دارد.

تاثیر سهم الارث زوجه بر مطالبه مهریه

زوجه علاوه بر مهریه، پس از فوت همسر از ترکه او نیز سهم الارث می برد. اما مهریه به عنوان یک دین ممتاز، بر ارث اولویت دارد. یعنی ابتدا باید مهریه زوجه از ترکه پرداخت شود، سپس اگر مازادی از ترکه باقی ماند، آن مازاد بین تمامی وراث، از جمله خود زوجه (به عنوان وارث)، تقسیم خواهد شد. بنابراین، زوجه ابتدا حق مطالبه کامل مهریه خود را دارد و سپس سهم الارثش از باقیمانده ترکه تعیین و به او تعلق می گیرد. این اولویت بندی از حقوق مالی زوجه حمایت می کند.

اعتراض وراث به اجرائیه و ادعای مستثنیات دین

وراث نیز حقوقی در قبال اجرائیه مهریه دارند. آن ها می توانند به اجرائیه صادره از ثبت اعتراض کنند. دلایل اعتراض می تواند شامل عدم صحت مهریه، پرداخت قبلی آن، یا ادعای بر وجود اشتباه در اجرائیه باشد. این اعتراض در نهایت در دادگاه صالح رسیدگی می شود. همچنین، وراث می توانند در مورد اموالی که از متوفی توقیف شده اند، ادعای مستثنیات دین کنند.

مستثنیات دین، اموالی هستند که برای زندگی متعارف مدیون ضروری اند و طبق قانون قابل توقیف نیستند. این مستثنیات، معمولاً برای مدیون (متوفی) در زمان حیاتش تعریف می شود. با این حال، اگر وراث ادعا کنند که بخشی از ترکه (مانند منزل مسکونی متوفی) برای سکونت خانواده او و وراث ضروری است و در حد شأن آن هاست، ممکن است دادگاه به این ادعا رسیدگی کرده و در صورت احراز شرایط، آن مال را از توقیف خارج کند. اما این موضوع به پیچیدگی های بیشتری نیاز دارد و تفسیر آن در مورد ترکه متوفی می تواند محل بحث باشد.

پیامد انتقال یا فروش اموال توسط وراث پیش از پرداخت مهریه

اگر وراث، پس از اطلاع از مطالبه مهریه یا حتی پیش از آن، با نیت فرار از دین و عدم پرداخت مهریه، اقدام به انتقال یا فروش اموال متوفی کنند، این عمل می تواند مشمول جرم فرار از دین تلقی شود. در این صورت، زوجه می تواند از طریق مراجع قضایی (دادگاه) نسبت به ابطال معاملات صورت گرفته اقدام نماید. اثبات قصد فرار از دین از سوی وراث، یکی از چالش های حقوقی این موضوع است و نیازمند جمع آوری ادله و مدارک کافی است. این موضوع نشان می دهد که وراث موظف به حفظ ترکه و جلوگیری از تضییع آن تا زمان پرداخت دیون هستند.

ضرورت اخذ مشاوره و وکالت تخصصی در پرونده های مهریه از ترکه

همانطور که ملاحظه شد، مطالبه مهریه از وراث پس از فوت زوج، فرآیندی پیچیده و دارای ابعاد حقوقی فراوان است. از شناسایی دقیق ترکه و وراث گرفته تا مراحل صدور اجرائیه، ابلاغ، توقیف اموال، دفاع در برابر اعتراضات وراث و پیگیری های حقوقی در صورت فرار از دین، هر یک نیاز به دانش و تجربه تخصصی دارد. به همین دلیل، دریافت مشاوره حقوقی از وکیل متخصص در امور خانواده و ارث و در صورت امکان، اعطای وکالت به ایشان، می تواند به شدت در تسریع و تسهیل فرآیند، جلوگیری از اشتباهات احتمالی و در نهایت، احقاق کامل حقوق زوجه مؤثر باشد. یک وکیل متخصص می تواند با درک صحیح قوانین و رویه های قضایی و ثبتی، بهترین راهکار را ارائه دهد و از اتلاف وقت و منابع زوجه جلوگیری کند.

مقایسه مسیر اجرای ثبت و دادگاه در مطالبه مهریه از وراث

هرچند سند ازدواج قابلیت اجرای مستقیم از طریق ثبت را دارد، اما در برخی موارد، رجوع به دادگاه خانواده برای مطالبه مهریه از وراث می تواند گزینه مناسب تری باشد. درک تفاوت ها بین این دو مسیر، برای انتخاب بهترین راهکار ضروری است.

موارد رجوع به دادگاه خانواده: چه زمانی دادگاه ارجحیت دارد؟

در شرایط خاصی، مطالبه مهریه از وراث از طریق دادگاه خانواده می تواند مؤثرتر و کارآمدتر از مسیر اجرای ثبت باشد:

• عدم شناسایی اموال رسمی توسط زوجه: اگر زوجه نتواند اموال رسمی و قابل توقیف متوفی را شناسایی و به اداره ثبت معرفی کند، اداره ثبت قادر به ادامه عملیات اجرایی نخواهد بود. در چنین مواردی، دادگاه می تواند با صدور حکم، اداره دارایی و سایر مراجع را ملزم به استعلام اموال متوفی نماید.
• بروز اختلافات جدی میان وراث یا بر سر ترکه: در صورتی که میان وراث بر سر میزان ترکه، مالکیت اموال یا نحوه تقسیم آن اختلافات جدی وجود داشته باشد، یا اگر وراث همکاری لازم را برای پرداخت مهریه نداشته باشند، دادگاه خانواده مرجع صالح برای حل و فصل این اختلافات و صدور حکم نهایی است.
• نیاز به اثبات مهریه عندالاستطاعه متوفی (در برخی موارد): اگرچه با فوت زوج، مهریه عندالاستطاعه نیز حالّ می گردد، اما در مواردی ممکن است برای اثبات وجود و میزان این نوع مهریه نیاز به رسیدگی قضایی باشد.
• ادعای کتمان یا انتقال مال توسط وراث: اگر زوجه گمان کند که وراث اقدام به کتمان یا انتقال اموال متوفی به قصد فرار از پرداخت مهریه کرده اند، طرح دعوا در دادگاه برای اثبات فرار از دین و ابطال معاملات صورت گرفته ضروری است.

تفاوت در هزینه ها و زمان بندی فرآیندها

هزینه ها:

• اجرای ثبت: هزینه حق الاجرا در ثبت، پنج درصد مبلغ مورد اجراست که معمولاً از ترکه متوفی دریافت می شود.
• دادگاه خانواده: زوجه باید برای طرح دعوا در دادگاه، هزینه دادرسی معادل سه و نیم درصد مبلغ مهریه (تا سقف مشخصی) را پرداخت کند. این مبلغ در مراحل تجدیدنظر و فرجام خواهی نیز تکرار می شود. در نهایت، در صورت پیروزی در دعوا، این هزینه از محکوم علیه (ترکه متوفی) قابل وصول خواهد بود.

زمان بندی:

• اجرای ثبت: در صورت وجود اموال مشخص و همکاری وراث، فرآیند اجرای ثبت می تواند بسیار سریع تر باشد، زیرا نیازی به طی مراحل طولانی دادرسی و صدور حکم نیست و عملیات اجرایی به محض صدور اجرائیه آغاز می شود.
• دادگاه خانواده: رسیدگی در دادگاه مستلزم تعیین وقت، تشکیل جلسات دادرسی، صدور رأی بدوی، امکان تجدیدنظرخواهی و فرجام خواهی است که مجموعاً زمان بر خواهد بود. عملیات اجرایی تنها پس از قطعیت حکم دادگاه آغاز می شود.

بنابراین، انتخاب هر یک از این دو مسیر، به شرایط پرونده، میزان و مشخصات ترکه، میزان همکاری وراث و فوریت زوجه برای وصول مهریه بستگی دارد. در بسیاری از موارد، مشورت با وکیل متخصص برای انتخاب بهترین مسیر، حیاتی است.

قوانین و بخشنامه های مرتبط با مهریه پس از فوت

قوانین و بخشنامه های متعددی بر فرآیند مطالبه مهریه، چه در زمان حیات زوج و چه پس از فوت او، حاکم هستند. آگاهی از این مقررات برای زوجه و وراث ضروری است.

جایگاه اسناد رسمی در قانون برنامه ششم و تحولات اخیر

بند (ب) ماده ۱۱۳ قانون برنامه پنجم توسعه (که احکام آن در قانون برنامه ششم نیز ساری بود) مقرر می داشت که مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا از طریق ادارات اجرای ثبت اجرا می شوند. این بند، ادارات ثبت را مکلف می کرد که بلافاصله پس از تقاضای اجرائیه، نسبت به شناسایی و توقیف اموال مدیون اقدام کنند. طبق این بخشنامه، محاکم قضایی از پذیرش دعاوی مطالبه مهریه قبل از صدور گواهی عدم موفقیت در اجرای ثبت منع شده بودند. این بدان معنا بود که زوجه ابتدا باید به اداره ثبت مراجعه می کرد و در صورت عدم وصول مهریه ظرف مدت دو یا شش ماه، گواهی عدم امکان وصول مهریه را دریافت و سپس به دادگاه مراجعه می کرد.

اما تحولات اخیر در اردیبهشت ماه 1403 و به موجب قانون برنامه هفتم توسعه، این دستورالعمل را لغو کرده است. در حال حاضر، متقاضی مهریه حق دارد که بر اساس تشخیص خود و بدون نیاز به مراجعه قبلی به اداره ثبت، مستقیماً به دادگاه خانواده مراجعه کرده و دادخواست مطالبه مهریه خود را تقدیم کند. این تغییر، انعطاف پذیری بیشتری را برای زوجه فراهم می آورد تا مسیر مناسب خود را انتخاب کند، به ویژه در مواردی که اموال متوفی به راحتی قابل شناسایی نیست یا وراث همکاری نمی کنند.

نکات مهم بخشنامه قوه قضاییه در خصوص زندان مهریه

بخشنامه های قوه قضاییه در خصوص مهریه، عمدتاً بر موضوع زندان مهریه و تسهیل پرداخت آن تمرکز دارند. برای مثال، بخشنامه شماره ۹۰۰۰/۳۴۸۵۹/۱۰۰ مورخ ۱۳۹۷/۷/۲۲ رئیس قوه قضاییه، با هدف جلوگیری از زندانی شدن محکومین مهریه به دلیل افزایش غیرمتعارف قیمت سکه، مقرر داشت که دادگاه ها باید به صورت خارج از نوبت و بدون تعیین وقت رسیدگی، نسبت به درخواست تعدیل (تقسیط) که از سوی زوج تقدیم می شود، رسیدگی کنند و مهلت های تادیه سکه را متناسب با وضعیت مالی محکوم علیه افزایش دهند. اگرچه این بخشنامه مستقیماً به موضوع مطالبه مهریه از وراث پس از فوت نمی پردازد، اما رویکرد کلی قوه قضاییه در تسهیل پرداخت دیون و جلوگیری از حبس بدهکاران را نشان می دهد. در مورد وراث نیز، اگر ترکه متوفی به صورت نقدی در دسترس نباشد و وراث با مشکل در پرداخت دفعی مهریه مواجه شوند، می توانند با استناد به وضعیت ترکه، تقاضای مهسیه نمایند.

انصراف از اجرای مهریه در ثبت و رجوع به دادگاه

همانطور که در قوانین قبلی اشاره شد، زوجه در صورت عدم توفیق اداره ثبت در شناسایی و توقیف اموال ظرف مدت دو ماه، یا عدم اجرای کامل سند ظرف شش ماه، حق داشت با انصراف از ادامه روند ثبتی، گواهی لازم را از اداره ثبت دریافت کرده و به دادگاه مراجعه کند. با لغو بخشنامه قبلی، این الزام برداشته شده است. با این حال، همچنان این امکان برای زوجه وجود دارد که در صورت عدم پیشرفت کار در اداره ثبت، تصمیم به انصراف گرفته و مسیر دادگاه را در پیش گیرد، بدون آنکه اجباری به انتظار برای پایان مهلت های ذکر شده باشد. این تصمیم معمولاً زمانی اتخاذ می شود که زوجه متوجه می شود ترکه متوفی پیچیدگی هایی دارد که حل و فصل آن نیازمند ورود دادگاه است.

نتیجه گیری

مطالبه مهریه از وراث پس از فوت زوج، یکی از حساس ترین و پیچیده ترین مسائل حقوقی در حوزه خانواده و ارث است. مهریه به عنوان یک دین ممتاز و حقوقی قطعی برای زوجه، حتی پس از فوت زوج نیز باقی می ماند و بر سایر دیون و تقسیم ترکه اولویت دارد. وراث تنها تا سقف ارزش ترکه متوفی مسئول پرداخت این دین هستند و اموال شخصی آن ها از دایره توقیف خارج است. مسیر اجرای ثبت، به دلیل رسمی بودن سند ازدواج، راهکاری اجرایی و در برخی موارد سریع تر است؛ اما نیازمند شناسایی دقیق اموال متوفی و همکاری وراث است.

اخذ گواهی حصر وراثت، شناسایی دقیق ترکه و وراث، و طی مراحل قانونی در دفترخانه و اداره ثبت، از جمله گام های اساسی در این مسیر هستند. در شرایطی که اموال متوفی مشخص نباشد، اختلافات جدی میان وراث وجود داشته باشد، یا وراث اقدام به کتمان یا انتقال اموال کرده باشند، رجوع به دادگاه خانواده می تواند گزینه مؤثرتری باشد. با توجه به لغو بخشنامه الزام به مراجعه اولیه به ثبت در سال 1403، زوجه اکنون آزادی عمل بیشتری برای انتخاب مسیر مناسب خود دارد. با این حال، با توجه به ابعاد حقوقی و پیچیدگی های این نوع پرونده ها، اکیداً توصیه می شود پیش از هرگونه اقدام، از مشاوره حقوقی تخصصی وکیل متبحر در دعاوی خانواده و ارث بهره مند شوید. یک وکیل متخصص می تواند با آگاهی از جدیدترین قوانین و رویه های قضایی، زوجه را در احقاق حقوق خود یاری رساند و از اتلاف وقت و منابع جلوگیری کند.